Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors

Sialsawm Pawi

Thu masa :: Leitunga om minam khempeuh ngeina ‘pawi’ a neilo ki-om lo ding hi. Bang hang hiam cih leh pawi pen lungnop zonna nam khat ahih manin minam khempeuh in ki-thupi sak tek hi. Tua hi a, ei Zomite in zong pawi nam tuamtuam i neih lak-a “Sialsawm pawi” thu (lawm annek pawi zong kici) kikum nuam hi hang. I pawite in hun nei citciat uh ahih manin, amau hun san ciatah pawi i bawl theih ding a thupi mahmah hi ci-in ka ngaihsun hi. Tua loin, mi-ate thupisak a ei-ate don lo, kan lo-a i om mawk zong, mite hong muhna niam mahmah ding hi cih phawkin i kingaihsut phat mahmah ding kisam mahmah hi. I ngeinate, en i puah-a, i zuun kei leh mi’n hong puahsak, hong zuunsak ngeilo ding hi cih i phawk sansan ding kisam mahmah hi.

SIALSAWM PAWI HUN :: Sialsawm pawi pen Dopi kha (February) pan ‘Tualphiat’ (kigin kholhna) kipan hi. Zing kha (March) khalik laitak tawh kituakin kibawl zel hi. Khua zangpi-in a lim thei pen dingin zu sa ciat uh hi. “No, bang tawh bawl ding,” ci-in khat leh khat kidong khengkhang uh hi. Sial-a kipan neih bangbang kigoin kibawl ciat hi.

SIALSAWM PAWI BULPHUHPI :: Sialsawm pen, ‘Tualbiakna’ zong ki ci hi. A kipat cilna hi bangin kigen hi. SIAL = Sawmsial a cihna hi a, SAWM= ‘hih sawm’, ‘bawl sawm’, ‘tumh‘ cihna ahi hi. Ei Zomite in sepna, ngimnate-ah gentehna-a i zat alian mahmah i cih nopna ahi hi. SAI (vui sai) LAWI (zanglawi) hihte a liat mahmah hangin alian cihna-in kizang loin, minthanna gennate-ah kizang zaw hi. Tua hi a, i sep i bawlnate-ah alian agolpi mah (sailpi cia mah) tum ding cihna ahi hi.

DAIHAWH :: Pawipi ni khuavak main innteek nupite in zu beel khat taakin, zotaangsih huana, sipi kang uh hi. Zing khua hongvaak milmial ciangin zotaangsih leh sipi hel tawh zu thawlno khat tawh hanah pai (daihawh) uh a, a si sate phawkna leh thungetna a bawl uh hi.

PU ZUKHOLH :: Tua mah bangin, naupangte in zong a nute i zu taaksa uh tawh a pute uh zu kholhin paingeingai uh hi. Apu apite un a tute uh cidam ludamna ding, neih leh lamh kicinna dingin thupha pia (tamphuah)-in zu tawh na do kik leuleu uh hi.

NGAWK SATNA :: Pawi ni sunkim pawlin tangvalte Ngawksat dingin a sawm ciat uh-ah kikhawmin Ngawksat khawm uh a, kibuan uh hi. Tua kibuanna-ah tangvalno nihte in alelh leh “Tu kum kizawng ding hi” ci-in ciamteh uh hi. A kibuan ma un sawm upate in Ngawk to masa uh a, “Dawidawi, ngawkngawk e, lui vuau,” ci-in thumvei a to khit uh ciangin kibuan thei pan uh hi.

TUAL LAAM :: Sialsawm pawi ciangin, tangvalte in khuang tawh sing cih ding kengin Sawmah pai uh a laam niloh uh hi. Tua pen ‘Tuallaam’ kici hi. Tuallaam la:

(a) Ngaih aw hong laam in,
Ngaih nu ngaih pa hong laam in.
(b) Mualdawn nahthel zang zawm aw,
Len na zang zawm aw. ci-in sa uh hi.

TUAL BIAKNA :: ‘Tual’ cih kammal pen Zomite ngeina-ah cihnopna thukpi a nei taang kammal khat ahi hi. Mi’n khua asat leh ‘Tual’ a bawl masak lohin ‘Khua’ kici theilo hi. Taanga kipan ‘Tual’na nei uh a, Tualah thusia thupha vaihawm ding ‘Tual’ siampi khat om hi. Kum simin siampite in vok goin, phuisamin Tual na thoih uh hi. Tua bangin Tualah kilaam a, vai khempeuh Tualah kihawm hi. Khua mite cihnain ‘Tual mi’ ‘Gam mi’ na kici uh hi.

TUAL PHUISAMNA

  • “Kapu Khua na siam in,
  • Kapa Khua na siam in,
  • Ka Mualbem khua na siam in,
  • Ka Baangzang khua na siam in,
  • Ka Sawmpi khua na siam in,

Kangilkawn na siam in, phula masa, Daikai masa, Tuikhuat masa, Jasuan hang masa, Sinte hang masa, Pante hang masa, Kawngte hang masa, Khua nasiam in, Tui na siam in”, ci hi.
Hih Tual biakna ngeina pen 1840 a kipan Mualbem khua-ah Pu Khan Thuam hunin ki-ukna tawh kisai thu bulphuh guipi khat a kip a khoin na neikhin uh hi.

SONG :: Sialsawm pen khuakhal hun ahih mah bangin, Sial vaai-in pai zel uh hi. Tua huna saman a om a, a aih uh leh “sawngai” ci-in ‘Song’ phut pah hi. (Khupson khang katna, 1984).

SAWNGPI THU :: Sialsawm pen ‘Tual biakna zong kici hi’ i cih mah bangin, Sialsawm pawi ciangin Khua biak Tual thoihna kinei hi. Tual thoih zehtan a sian ni a zing cianga kipan ‘Sawngpi’ kikuan hi. Hih Sawngpi sabet ngeina pen, a ciamteh huai mahmah ngeina hoih khat ahi hi. Bang hang hiam cih leh, tua sungah a pai khempeuh in a sep theih ciat uh semin, sa amat uh leh mikhempeuh in saseh tangkim uh hi. Sawngpi kuan dingin mi kizawn deda hi. Khua mualah mi kikaikhawm uh a, khuamual panin sa omna ding a theite leh upate kikumin sawtna (hawlna) ding mun khensat uh hi. “Sawngpi-a sa kap ding mi kiteng hi” kici hi. Tua hi-a, Sawngpi-a sakapte ki-eng hi. Sawngpi ding ciangin mang kiciingin, heek kien hi. Sawngpi a sakap te’n min leh vang ngah pah hi. ‘Sawng’ lapi:-

(a) Sawngpi ka kap ni’n ka gual laiah,
A thang masa kei hing e.

(b) Ka min thei bang hong lo aw lun ita aw,
Sang ka kap gual sing hing e’

cih laa na om hi.

SAPHUI MAN (SAPENG) :: Sa hawlna-ah sa a kimat ciangin ‘aphuiman’ ding ci-in thau ginna a tung masa ding kituh hi. A tung masa ‘apeng’ ci-in a pheizum kipia hi. Bang hang hiam cih leh, a sakap pen vawmpi, ngaltang hi-in, sa kappa tawh a kibuan hi kha leh a tung masa penpa, “a luang phong dingpa hi” ci-in kingaihsun hi. Tu hun ciangin sataang hawmpa apeng kipia ta hi.

THU KHUPNA :: Sialsawm ciangin, unau pata in ahi zong, a beh aphungin ahi zong, a sawm sawmin ahi zongin an nekkhopna kibawl hi. Zu leh sa, khuang leh zam tawh lungkituak takin, gualnuamin omkhawm uh hi. Beh papi khangham thu thei zawte in khang tangthu leh ki-it, ki-ngaihna a tuamtuamte sutin na kihilh uh hi. Ni dang hun bangin zu leh sa tawh bawlin i om nawn loh hangin, i pawite pen a hun hunin zangin, thu leh laa-a kipan ki-it kingaihna thute genin, tu hun khangthakte in i zat ding a thupi hi ci-in ka ngaihsun hi. Mailamah a thupizaw leh a kicing zaw-a ‘Sialsawm pawi’ i zat theihna ding i hanciam sansan ding deihna tawh a kicing keita zongin, ka hong gelh hi. Gin Za Go (Aizawl)

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.


error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,