Lailui Khua

 

  1. Khuasatna leh Khua min vawhna thu:

 

1885 kum ciangin, Gamkeek mikang kumpi galkap te in, Kawlgam zanglei sungteng a la khin uh hi. 1886 kum aa kipan in, mikang galkapmang Raikes makai in Zogam sim dingin, Kawlpi pan in hong kipan uh hi. Zomi ten  zong a hatna zah uh sit lo in, Gam leh lei, na huu na dal uh aa, Tulsuk, Phatzang, Leisan mual cih mun te panin, nasia takin, khak tan in, Mikang galkapte na do uh hi. Tua ahih manin Kum thum vilvel kinang zo aa, hong kahto pak lo uh hi.

1888 kum ciangin Mikang galkapte pawlkhat Tedim khua avaan dingin Kawlpi panin hongpai to uh aa bangmah kicihna om lo in a ciahsuk kik uh hi. 1889 kum ciangin nasiatakin kithawi in hong kahto uh aa, Sihzang gam, Vangteh khua leh Saizang khua te nawk in, 1889 kum March ni (3) ni in Tedim khua sim in mei tawh a hal tum uh hi. Mikang gal te ii thah ding leh mat ding ki ut lo ahih manin, Tedim khua mi atamzaw leh Hausa lian khempeuh India gam sung Mulam gam dong ah gal a tai uh hi.

Tedim khua mi a tamzaw leh Hausa lian khempeuh in, Tedim gam a lawih uh hangin Pu Khai On leh Pu Mang Tun in na lawi hetlo in,Tumsih aa lo-buk vuah gal a tai uh hi. Tua mah bangin Pu Tuang Khaw Thang te zong Vanglai (Lailuigam) a lo buk vuah galtai in a om uh hi.

Tua hun laitak in mikang galkap te in, Valvum gam tungzang a kicihna mun ah giahphual sat in a om uh hi. Tungzang a kicihna mun ah Mikang galkapte a om uh hangin, Valvum khua mite bangmah cih lo in, lungnuam takin ateng kip thei uh hi. Valvum khua pen banghangin kip in kihal lo hiam ci-in Pu Khai On te leh Pu Tuang Khaw Thang te a thu kidawp in kikum uh hi. Tua bangin thu a kikup uh ciangin, Valvum khua ah thu dongh ding in Taithul beh pan Pu Mang Tun leh Suantak beh pan Pu Hau Suak a paisak uh hi.

Pu Mang Tun leh Pu Hau Suak in Valvumte a dot ciangin, “ko aktui aktak leh Zuthawl tawh mikang galkapte ka lut uh aa amau lungdam in ka kilem uh hi. Tua ahih manin, lungnuam tak in a teng kip thei hi ung” na ci uh hi.

Hi bang thu a theih ciangun, Mikang galkapte tawh kilem nadingin, Aktui aktak Zuthawl tawh lut ding a vaihawm uh aa Pu Mang Tun leh Pu Hau Suak mah alut dingin aseh uh hi. Valvum gam Tungzang a kicihna aa om mikang galkapte Aktui aktak leh Zuthawl tawh a kiseh gel in, a valut uh ciangin, a mau lungdam in kilemna om pan hi.

Hi bangin Mikangte tawh kilemna a bawl khempeuh te in, Tedim gam sung a utna mun mun ah khua sat in lung nuam tak in kiteng thei ta hi.

Tua ahih ciangin, Pu Khai On leh Pu Mang Tun zong Tumsih aa lo buk pan in Vanglai khua ah na teng khawm uh hi. Tua mah bangin Pu Tuang Khaw Thang te zong Vanglai aa a lo buk pan in Ngennung khua  ah a teng uh hi.

Vanglai khua pan in Pu Khai On leh Pu Mang Tun in, khua sat nading gam a vaan uh aa, Khuadai gam leh Lailui gam a vaan uh hi. Khuadai gam pen ni hong, niseh mun ahih manin Tuk an khal an hoih takin piang ding hi. Ahi zongin tui haksa khat om leh Zalui in hal ahih ciangin Tediim tawh kikawmna baih lo ding hi naci uh hi.

Lailui gam pen ni kha nuai hi aa khal an hoih lo ding hi. Ahi zongin, thu haksa khat om leh Tedim tawh kikawmna nai zaw ol zaw ahih manin Lailui khua sat ni ci-in a thu kim uh hi. Tua ahih ciangin, 1889 kum sung mahin Pu Khai On makai in, inn 7 in Lailui khua sat in a teng masa uh hi, Lailui khuasat Pu Khai On ahih manin, Hausa asemsak pah uh hi.

 

LAILUI KI CIHNA THU.

Pu Khai On khuasat ma hun khat lai in, tu laitak aa teenna khua pan Tai lang bang a gamlatna mun, nisuahna leitaw lam ah luineu khat a om hi. Tua lui neu ii a langtuak ah Zo te pawlkhat a tengngei uh aa, a khualai aa, lui om bul phuh in, a teng na mun Lailui na ci uh hi. Hih Lailui cih min a phuak te pen, leitangh hoihna mun zuan in Saklam ah lal uh hi. Amaute suan haipi kung khat tu dong in hoih lai aa, Lailui Haipi kici hi. Amau’ tenna mun tudongin Lailui kici aa, a innmunte uh zong kimu thei lai hi. Tua mite phuahsa min pua in, Pu Khai On in khua nasat ahih manin, tu aa teenna mun Lailui khua a kici ahi hi.

Mikangte tawh gal kilemna a bawl khit ciang un, lungnuam takin teen kip nading khua nasat thei uh ahih manin, Pu Khai On in a khua satna la a nuai aa bangin phuak hi.

 (a) Lun awi  in vang khua sat ing ee, kum sawt phuh bang kho hen aw.

 (b) Kum sawt phuh bang kho hen aw, vangkhua min thang suak hen aw.

 

Lailui khua sat khawm masa inn (7) te in a nuai aa pupi teng ahi hi.

(1) Pu Khai On          Hangsing beh

(2) Pu Mang Tun       Taithul beh

(3) Pu Sel Cin            Taithul beh

(4) Pu Vum Pau         Kipgen beh

(5) Pu Vum Kai          Kipgen beh

(6) Pu Lian Neng       Kipgen beh

(7) Pu Hang Kai         Hau kip beh

 

  1. Hausa semngei teng (2019 dong)

 

  1. Pu Khai On 1889-1905                     Hangsing/Songthang
  2. Pu Cin Khaw Hau 1905-1943                     Sukte
  3. Pu Sian Khaw Lian 1943-1949                     Sukte
  4. Pu Tun Nang 1949-1950                     Taithul
  5. Pu Thang Za Do 1950-1957                     Sukte
  6. Pu Suan Khaw Pau 1957-1966                     Taithul
  7. Pu Kam Cin Kham 1966-1974                     Sukte
  8. Pu Gin Khaw Thang 1974-1978                     Haukip
  9. Pu Pum Khan Thang 1978-1982                     Sukte
  • Pu Vial Vungh Thang 1982-1986 Kipgen
  • Pu Dongh Khan Mung 1986-24/9/88 Taithul
  • Pu Go Khan En         25/9/1988 – 1/10/1991     Kipgen
  • Pu Do Suan Thang 2/10/1991 – 14/2/2004    Hangsing/Songthang
  • Pu Go Khan En 15/2/2004 – 29/11/2006 Kipgen
  • Pu Gin Khan Pau 30/11/2006 – 13/4/2013 Haukip
  • Pu Gin Cin Mang 14/4/2013 pan …  Kipgen

 

  1. Beh om teng
  2. Hangsing/Songthang Beh
  3. Kipgen Beh
  4. Haukip Beh
  5. Taithul Beh
  6. Sektak Beh
  7. Sukte Beh
  8. Buansing Beh
  9. Thawmte Beh

 

  1. Pawlpi om teng
  2. Laipian Pawlpi       1891pan
  3. Tuiphum Pawlpi   25/2/1925 pan.
  4. RCM Pawlpi         1939 pan
  5. Thangzakam pawlpi 1963 pan
  6. ECC Pawlpi         11/1/1981 pan
  7. AG Pawlpi           27/5/1990pan
  8. ZBCM Pawlpi       14/3/2004pan
  9. Siangsawn Pawlpi 23/4/2005

 

  1. Khua lui munte
    1. Lailui mun
    2. Khualui mun
    3. Vanglai mun
    4. Tungkhua mun

 

  1. Lui min teng
    1. Za lui
    2. Hankhup lui
    3. Dawnzang lui
    4. Baltang lui

 

  1. Mual min teng
    1. Sialkhul mual
    2. Sakhaukhai mual Zukta mual
    3. Ngawi mual Mualtuk mual
    4. Haiphung mual Vaiken mual
    5. Mawngpi mual Vut mual
    6. Leisan mual Uilu mual
    7. Kunzik mual Sing-at mual
    8. Cilcik mual          Sasong mual

 

  1. Sanginn                            : Basic Education Middle Schoo

 

  1. Zato : Sub Rural Health Centre (3.2.1982)

 

 

  1. Inn phazah (Feb, 2023) : 120
  2. Innkuan phazah (Feb, 2023) : 120
  3. Mi phazah (Feb, 2023) : Pasal (436) + Numei (450) = 886

 

  1. Khuami te sungpan a madawk deuh te
    • Pau Cin Hau, Zotual lai bawlpa leh Pau Cin Hau biakna a piangsak pa.
    • Sia Thang Za Kam, biakna makai leh pawlpi phut
    • Leo Deng Hau, Tedim aa teng masapawl leh Tedim gam sunga  video zaihna, maansawpna tawh sumzonna a lawhcing masa pawl
    • Thang Za Suan, BSc,BEd – ATEO,Tedim
    • Siapi Vum Za Dal, TEO
    • Fr.John Deng Cin Khup
    • Fr.Nicholas Chin Kam Thang
    • Pau Lian Mang, D.Theol
    • Sian Nei, Zomi Idol

 

  1. Source: Zomi Encyclopedia
  2. Ref:
    1. Lailui khua Huasa Zum lai dated 24 October, 1990 memo.
    2. Lailui khua Hausa Zum lai dated 23 September, 1990 memo.
    3. Lailui khua Hausa Zum lai dated 30 June 1989 memo.
    4. Hausa Pu Pum Khan Thang, dated 20 March 1991 memo.
    5. Hausa Pu Sian Khaw Lian lai, 20 March 1991 dated memo.
    6. Hausa Pu Thang Za Do lai, 20 March 1991 dated memo.
    7. Lailui khua hausa Zum lai,. 7 November, 1990 memo.
    8. Pu Sian Khan Thang lai, 17 May, 1991 dated memo.
    9. Lailui SLORC Hausa Zumlai, 28 October, 1991 dated memo.
    10. Headmen’s Reigster; Appointment Order, C/o, Sian Khaw Lian, GVP. No. 418/45 T. of 1949.
    11. Tedim BEHS No (1) Sangpi golden jubilee Magazine, (1948-1998)
    12. S Carey & H.N, Tuck , The Chin Hills, II.

 

 

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,