Muallum Khua

 

  1. Khuasatna thu

Pu Khoi Lam, Pu Mang Gin, Pu Kam Hau te in tulaitak aa Tedim khua hong sat in, hong ten uh ciangin veng tuamtuam khen in na teng uh hi. Pu Kam Hau tapa upen Pu Za Tual pen Botung veng ah Teizang mi pawlkhat tawh na tengkhawm hi. Pu Za Tual in ama tenna Botung veng bek kiuksak ahih manin lungkim lo in inn 50 tawh 1860 kiim in Muallum khua na sat hi. Tua mun pen Keizang leh Muizawl kikal Uilei mual dung nuai hi a, tulaitak in Muizawl gam in huam hi. Gamkip a suah nading in Falam ukpi Con Bik tung pan van leh na pawlkhat tawh na lei hi. Hih Muallum ah aom laitak in Tedim aa apa Pu Kam Hau si ahih manin Tedim ah ciahkik in Muallum khua nusia in, a khua bei hi.

1890 pawl ciangin Kaptel, Hiang Awn khua panin Pu Vum Pau (Sukte), Pu Pau Dongh te in na sat kik uh a Khuamial or Komeal ah na teng uh hi. Hun khat ciangin Thalmual ah lalsawm uh a, ahizongin Thalmual sangin leitang hoihzaw ci in Muallum gam Bukpi mun ah Pu Pau Dongh te innkuan na kha to uh a, a dang teng pawlkhat in Thalmual ah na taisan uh hi. Bukpi ah Pu Pau Dongh nungzui in a naupa Pu Awn Cin na teng to hi. Khuamial aa tenglai Pu Eng Ngul (Gualnam) te leh Pu Phut ngak tezong in Mualnuam khuatung/ Bukpi zuan in Pu Pau Dong tetawh tengkhawm uh hi.

Mangkang te hong khan ciangin amau a lehdo khua te hong hal toto uh ahih manin gal tai tek uh hi. Tua lai in Muizawl Pu Am Thang in mangkang te na do lo ahih manin Muizawl khua kihal lo a, mun tuamtuam panin kibeel ngeingai aa inn 600 val bang pha man hi kici hi. Muizawl ah tua bangin a omkhop lai un Zung khua pana hong pai Pu Lam Awn (Naulak), Takmual pana hong pai Pu Dong Thual (Buansing), Phunom pana hong pai Pu En Lam (Naulak) leh Pu Tuang Ngul (Hatlangh) te in Muizawl panin Muallum gam khuallo in kho uh hi. Muizawl ah mun tuamtuam pan mi tampi kigawm khawm ahih manin thu tuamtuam tawh hong buai uh ciangin Muallum gam aa khuallo nei tengin a lo ciat uah hong taamsuak uh a, 1892 kum ciangin Pu Lam Awn lobuk kiim tengah hong kigawmkhawm in Tual na phut uh a, Muallum khua ahih keileh Mualnuam Khuatung ci in khua khat in na ding uh hi. Tua kum mah in Pu Thang Zel leh Pu Dong Kai te na tung uh hi. Bukpi aa om Pu Pau Dong te inzong na beelto uh a, Bukpi khua a bei hi.

1899 kum pawl in Pu Ngen Pum te unau, Pu Awn Thawng te unau leh Pu Be Sul, Pu Tun Hang te in Sa ek, Haimual lam panin Muallum gam Saibual ah hong teng uh hi. A sawtlo in Muallum/ Mualnuam khuatung ah hong kigawm uh a, Saibual khua bei hi.

1892 kuma Pu Lam Awn te satna Muallum in khuakip hong suak in, tudong in kiteng suaksuak in, khuakip khuanuam khat suak hi. Tua hun laitak a tenna uh luikawm keenkawm ahih manin 1967 kum ciangin khuazang thukim na tawh tulaitak aa akitenna mun ah kituah in 1974 kum ciangin kituah siang uh hi.

 

  1. Khua min vawhna thu

Muallum pen mual pumpi 4 pan kituahna hi a, tua kituahna mun pen nidang in gammang tulak ahih manin a pai peuhmah gam mang in nung leh ma thei lo in lung am thei ci hi. Sun leh zan in huih nung in,  aphun a pau (buktep) peuh kiza in tua mualkituahna teng gamlum ngeingai den ahih manin ‘Mualluum’ aki ci hi kici hi. Tua mual kituahna peh Mualhai kici hi.  Hih Mualhai mual tung pan a luang,lui sung teng zong ni taang zo ngeilo ahih manin ‘Khawmial lui’kici pah a, tuhun in Cingpikot le Muallum gamgi hipah hi.

 

 

  1. Beh om teng
    1. Buansing
    2. Samte
    3. Milun
    4. Naulak
    5. Suante

 

  1. Pawlpi om teng
    1. ABM
    2. Laipian
    3. RCM
    4. AG
    5. BCM

 

  1. Sanginn : Basic Education Middle School, Muallum
  2. Zato : Sub Rural Health Center (4.3.2016), Muallum
  3. Inn phazah (Feb, 2023) : 109
  4. Innkuan phazah (Feb, 2023) : 109
  5. Mi phazah (Feb, 2023) : Pasal (410) + Numei (406) = 816
  6. Kivaakna
    1. Lo khawh
    2. Gan khawi
    3. Gamdang pai
    4. Kumpi nasem

 

  1. Khuami te sungpan a madawk deuh te
    1. Khual Cin Kam, AD (Ministry of Foreign Affair)
    2. Cin Khan Dal, Rev ngah masa
    3. Thang Suan Ngin, TBC G/S
    4. Dal Khan Khual, Professor of FBBC&S
    5. Pr Gin Kam Khup, Muallum mi bawhlung suihna tawh thasum sang masa (GFA Club)

 

  1. Thu tawknate
    1. Pa Suak Za Go, hausa
    2. A (15) veina NTBA Souvenir Magazine, Muallum (2016)
    3. Muallum khua Pasian thu tunzawh kum 100 cin phawkna laibu
    4. Public Health Department record file, Tedim Hospital
    5. Schools Profile, Basic Education Department – Tedim Township
Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,