Pimpih Khua

Zomite piankhiatna:

Lai Siangtho i sim ciangin Noah hunin Pasian in Leitung tuicin tawh na sawpsiang hi. ( Piancil 7:1-24 ). Tua hunin Noahte nupa, a tapate thum leh a mote thum, akigawm in mi ngiat bek na suakta uhi. Pasian in Noah tawh thuciamna khat hong bawl in “ Pung un la tampi pha in, Leitung dim un ” na ci hi. (Piancil 9:1).

Tua mah bangin hih Noah tapa thum te ahi;

  1. Shem
  2. Ham
  3. Japhet te tungtawn in Leitungah mi hong kipan kik a, hong kizeel toto hi.

Leitung mihing piancilna thute abulkan mipilte (Anthropologists) in Leitung mihingte namthum in hong khen uhi.

Tuate in;

(1) Mongoloid nam (Shem suan leh khak te )

(2) Negaroid nam (Ham suan leh khak te)

(3) Europeoid nam (Japhet suan leh khak te ) ahi uhi.

Hih teng sungah Shem suan le khak sungpan in khangthumna ahi Eber in tapa nih nei a, Peleg leh Joktan te ahi hi. (Pian 10 : 21 – 25). Joktan in tapa sawm leh thum nei a, nisuahna lam Sefar mual dong banin teng uhi.(Pian 10:30). Tua Sefar mual in Asia nisuahna Tibet, Mongolia ciangdong ahi hi. Joktan suante hi bangin hong kizeel a, nisuahna lam gammite hongsuak uh ahi hi. Peleg suan panin Abraham te na piang a, Abraham suan panin Israel minam Pasian in a na tel te ahi uhi.

Joktan suante nisuahna lamah hong busa kawikawi uh a, Mongolia pan in Sengam sungah hong busa uhi. Sengam panin Kumpi aana lel kisa pawlkhat Tibet gam hong tungkik uhi.

Tibet panin Kawlgam lutna:

Sengam panin Tibet gam tungte sungah ei Zomite zong na kihel uhi. Tibet panin Kawlgam ah thumvei lut na kisuah uhi, ci in tangthu busungah kiciamteh hi.

Tuate in;

  1. Tibet – Myanmar
  2. Mon – Khamar
  3. Thai – Chinese te ahi uhi.

Tua sung panin ei Zomite pen alut masa Tibet – Myanmar sungah a kihelte ihi hi. Tibet pan kilal suk ahih manin tuhunin zong Tibet a teng laite Khanglui kizepzia leh ei Zomite khanglui kizepzia kibanglai hi, kici hi. Tibet pan a lalsukcil un India gam Bramaputra gun, nisuahna lam Hukaung zangkuam te ah teng masa uhi. Tua panin Kawlgam Takaungah hong teng uh a, minam thum in hong kikhen uhi.

Tuate in;

1.Pyu

  1. Kanyan
  2. Thet te ahi uhi.

Hih sungpanin Pyu cih te Kawl minam, Kanyan cih te Karen minam, Thet I cih te Zomi leh Kachin te hi kici hi.

Tua mun panin Zomi (Chin) leh Kachin te in Tuikang gun (Chindwin gun) hongzui sukin, a u Zo (Chin) nungzui-a a pai anau Kachin in a u khekhap mansuah a, tua munah omsuak pah hi kici hi. A u pai suksuk a, Chindwin leh Irrawaddy kigawmna Khawlkhen akici gun tawbing tung uhi. Pawlkhat Irrawaddy gundung zui in pai suksuk uh a, Magwe, Minbu, Aunglan, Thayet , Pakokku, Taungdwinkyi, Pyinmana, Kyaukse, Pagan, Prome (Pyi), Henzada, Mindung, Taungo te dong thamlo in Tavoy dong nangawn na tung uhi. Judson sih khit Boardman tawh akithuah Rev. Francis Mason in Tavoy ah 1834 kum a a tuiphum masak pen Chinte numei khat ahi hi. Hite pen Asho-chin (Plain – Chin) kici hi.

Monywa nai Sabuni panin tainihna ah Zomite tual bawlna leh Mualsuangpi (pi 13) asang khat tudongin omlai hi. Tua mun pen Kawlte in Chin-paya ci uhi. Sagaing khuasung ah Chin-suh kici mun minkhat tudong omlai hi kici hi.

Monywa lam panin pawlkhat in Chindwin gundung zuito kik uh a, Kalay-Kabaw zangkuam hongtung uh a, tuamun sung tengah tawlkhat sung hong teng uhi. Hih hunsung tengin mun tuamtuam ah hong kizeel in tampitak mah hongpha man hi.

Kawlzang panin Khamtung hong tunna:

Kalay – Kabaw zangkuam ah Zomite hong khang hong pungin hong kizeel hi. Hih hunin Shante tawh kitengkhawm a, amau ei Zomite sangin napil zaw khin uhi. Tua ahih manin amau Shan ukpi Soe Saw Ke in a tapa Kyitawngnyo (1402-1426) hong uk sak hi. Khampat khua zong Zomite khuapi khat hi ngei a, a taitoh ding uh ciangin Mawngkungno khat suanin anung ciangin Khampat Bungpi kici hi. I pu I pa ten a gen uh ciangin, tua Mawngkung ii hiangdawn in lei a bat teh Zomite Kawlzangah kitengkik ding hi ci uhi.

Kalay- Kabaw zangkuam ah I ten sungin Kawlpi Sawbua Kyitaungnyo in AD 1374 in gal matna ding a Khua zaina acre 234 kimkot ah kulhpi to sak hi. Ama uk sung mite aana tawh tosak a Zomite hat pen leh citak pen hi kici hi. Nasepna ah a ginalo te a khemedawn leh a khutmedawn tan sak hi. Tua bangin ukpi-aana khauh si leh thu tuamtuam hangtawh Kawlpi zang panin Zomite mun tuamtuam ah hong lal leuleu uhi. Pawlkhatte leilu lam manawh in Assam leh Manipur gamte tung a, pawlkhat leitawlam Yaw gam, Mindat, Kanpalet, Matupi, Paletwa dong tung uhi. Pawlkhatte Meitei gundung zui in galkah uh a, Falam, Hakha lam tung uhi.

Ciimnuai tunna:

Zo khangpan Khang ngana Pu Song Thu makai in Pu Song Kip te tawh inn (40) kiim na lalto uhi. Ciimnuai tunma in Kuai Lui dung zui to in Peempi (Pimpih) na tung masa uhi, ci in a ciamteh zong om hi. Peempi cih pen anung ciangin kamsawi (corruption) tawh Pimpih na kici hi, ci in Pupate in na gen uhi. Tua panin Ciimnuai na tungto uh a, Khua na sat uhi. Tuahun in AD 1420 kiimpawl hi dingin ki um hi. Ciimnuai I cih pen Saizang leh Phaileng khua kikal, tulaitak Saizang – Tedim mawtaw lam nuai furlong khat bang a gamlatna mun hi a, Ciim cih pen kenbaal nam hi a, tuate pona nuai ahih manin Ciimnuai aki ci ahi hi. Tua ahih manin Kawlzang tawh kikal ah tawlnga loin Ciimnuai tun suak ding sangin Peempi (Pimpih) ah na tawlnga phot hi, cih pen tangthu laibute ah kimu thei hi.

Ciimnuai ah I pu I pate tawlpikhat a ten khit ciangin a pawlpawlin mun tuamtuam na zuan leuleu uhi. Pupa te la sungah zong, Ciimnuai a na phuah uh la na om hi.

(a) Tuan a pupa mimbang pianna, Ciimtui geeltui I vangkhua hi e.

(b) Zomi pianna khaubang sut leng, Ciimtui vangkhua saibang satte ami lunmang te in ki lel e.

Phunom khua tunna:

Khuano mi atamzaw, adiakdiak in Phunom mite pen Ciimnuai pan in Saizang gamsung ‘Zophei’ ah kiteng a, tua panin Vangteh gam Tuumzang kitung hi.Tuumzang panin Phunom khuataw Engzang ah kiteng hi. Engzang khua a ten zawh uh khangthumna ciangin galten na sim in a khua uh na halsak uhi. Tua panin Hiangzang a kici na mun ah na teng uh a, a sawtlo in pulpi-zavat tungin taikhia kik uhi. Pul ven ciangin a tenna dinguh aisan in ai ngahna munah khua na sat leuleu uh a, tua munpen Tangkam in Phun (Kaam) omna mun cihna Phunom na ci uhi, ci in Siapi Cin Khan Pau in Phunom khuasat tangthu agelh na ah na ciamteh hi.

Pawlkhat Kaalzang pan leh Khuagen pan cih bangin kitung ciat hi. Phunom khuasat pen AD 1650 kiim hi dingin ki um hi.

Phunom khuasat Pupi teng;

  1. Pu Tun Thawng (Haunung)
  2. Pu Mang Hil (Suante)
  3. Pu Phut Lam ( Buansing )
  4. Pu Tun Lam ( Namzo )
  5. Pu Suan Tawng (Thangpang te ) te ahi uhi. Phunom khua a kisat tungin Lum tawi thei, Tei tawi thei mi (80) aphak na dingin thu na ngen uhi. Tua mah bangin tawlkhat sungin mi kikhangin kipawlcing semsem hi.

Tanglai Pimpih (Peempi):

Zomite Kawlzang panin a taitoh un Kuai Lui dungzui in Peempi (Pimpih) ah na kinga phot uhi, ci in Pupate in na gen uhi. Col. Khen Za Mung in, Pimpih-Laihan ah Kawlzang pan tai toin Khang sagih bang ka teng uhi, ci in a laibu gelhna sungah na at hi. Phaiza a Pu Gin Dal a kici, khangluimi thu ciamteh mahmah khatin, Pimpih ah ka Pu ka Pate uh ii a tenlai-a khuakulh kanh kito nalui om ding hi, ci in 1980 kiimpawl in na gen hi. (Tulai tak Pimpih khua a teng Pi Awi Lian te kong zanga guampi paisuk pen ahi hi). Tulai tak Zangkong (Tamwe) a Harvester Christian Center pu ahi Rev. Suan Go Khai zong hih thute a kan dingin hong pai ngei hi. Hih hunin Hatzaw leh Hatlangh te na teng uh a, a mau taikhit ciangin tawlkhat sung kinusia phot hi.

Hih teng khit ciangin Ciimnuai ki tung a, Ciimnuai panin kikhenkhiat zawh ciangin Pimpih gam sungah, Vaiphei te,Thahdo te cih bang zong inn sawmsawm kiim in na teng kawikawi uh a, ahi zongin kipsuak zolo zelin na nusia kik zel uhi.Tuabang hun sung mah (AD1600-1880) pawlin Bungguam khua leh Lengsuih khua ah Sihzang te, Anngo khua ah Tomu te, Hung khuamun ah Zote, Pimpih Zo kongpi ah Zote cih bangin na teng uhi. Hih Bungguam leh Lengsuih a tengte in Kawlzang simsuk in, a bawng alawi te uh kaihsak a, a taangsaal te uh na halsak zel hihtuak hi. Asawt ciangin Kawlte in Falam gal cialin hong simto a, a pasal teng thatin a zi te 4 uh a pasal lutang puasakin a khua dong tonpih hi, ci uhi. Tua ciangin nawikainu akici Bungguam nupi khatin hibangin la na phuak hi.

Nawikainu la:

(a) Ka kiang hangtawh ka von hangtawh nahnuai vangkhua sat ingh e.

(b) Kiang hang aw e, von hang aw do in suangua bang mon e.

(a) Kiang tawh khuasat khuanun nuamno sawlbang hei cim manlo e.

(b) Sawlbang hei cim manlo a, do ta hong leng tamta e.

(a) Kiang sumlu simbang mai pan ci ingh hangtui luangsuk zui ing e.

(b) Hangtui luangsuk zui ingh e, Khua ci teng mel in mu’ng e.

Hi bang tengtawh amau zong tengsuak zolo in na taikik uhi.

An Ngo ah zong Tomu te a ten sungin an hau lua in, nisim zu nungin pawi bawlin lamlam uhi. Khatvei mothak khatin Lolai ah antangsa (Tangzik) buak suahin a maizum manin leilak ah a phiatnelh ngawp aleh, po ngawpin hau mahmah hi kici hi. A tangsa a I pawi zong po veve, hau veve I hih teh ci-in taaksih a ahuan, aminsa a pawi leh zawngzo pan hi, ci-in Tomu Khangthu ah na ciamteh uhi. Mi lah pung, an lah hau, kimuang mahmah in, kampau pha lua in a omlai takun Tawmi (Sahang gilo) laangin mi tampi tak ne a, an zong zawngkik ngawpin nektheih-nekmawh a nekna uh pan gilsan-zavat in mi tampi si uhi. Tua panin Suanzo khua (Tampi khuataw) ah na taikik uhi.

Pimpih Zo kongpi ah Pu Huat Thang leh Zote inn 9 khawng na teng uh hi. Tua hun laitakin Suanzo khua (Tampi Khuataw) ah zong Zote mah na teng uhi. Tua hunin Pawi gal ahi zongin, khua khat le khua khat gal le sa a, kisimsim hun hi a, Suanzote leh Zo kongpi (Pimpih) aa tengte zong gal le sa a nei I om leh kiko ding ci in, Pimpih aa te Vankhaihum ah, Suanzote Vandohum ah galvil in nisim in om tawntung uhi. Laibung ah Pu Tel Pau a nopsak laitakin a tute Thang Kop te unau in a Pu Tel Pau tanu Ngiak Lun deih a, a Pu in a piak loh ciangin Suanzote gal cialin a sim uhi. Pu Tel Pau khuapihte a suakta sunsun Thaang pangah tai in ni khatni teh, a phu laksak dingin Suanzo sim ding kuan uhi. Tua Suanzo sim di te in Pimpih tawn uh a, tua thu Pimpih pan Vankhaihum mualtung a galvilpa Pa Ngei in Vandohum ah kikhuang tumin gal na ko hi.Tua gal kohna hangin Suanzote na taimang ahih manin hong ciah lamin hong baang kik a, tuani a galvilpa Pa Ngei manin Pimpih tualah a hingtangin lamin sisak hi. Akhua atui in lah hon ngamlo in, en dimdiam bek uhi. Tua tak ciangin Pu Huat Thang (ahau sapa) uh zong “Kei ka tha tum nawn kei in, khua leh tui aw, no na utna tek uh zuan unla, kei zong Kawlzang lam vazuan ning” ci-in Kawlzang lam ah taisuk in a khuapih teng tawlpi khat sung Hung ah khua satin teng uh a, a sawt ciangin saklam ah taisiat uh hi, ci in kigen hi.

Tualai hunin Tedim leh Tonzang gam sungah ukpi gam 3 om a, Sihzang, Sukte leh Kam Hau uk ahi hi. Tedim ah Pu Kam Hau maang hi. Inn 300 bang pha a, Kam Hau a minthan ciangin Kawlte in haza in, a inn thumvei halsak hi. Tua ciangin Sihzang uk, Sukte uk, Kam Hau uk sung panin galhang tata in a phu lakna in Kawl tual simsuk zel uh a, abawng alawite uh kai zel, tangsaal halsak zel hi ci hi. Tua thu hangin kawl leh Zo kikalah kilemna ding vaihawm a, gallemna dingin Kawlte nget bangin va-ak nupa le zabel khat pia in, kamciam bawl uhi. Tua kamciam in “Zomite Kawlte tungah kong khialh masak uh leh, Kuaitui lehluan hen.

Kawlte in Zomite tungah nong khialh masak uh leh, Kuaitui in Kawlpi khua umna kulh sunkham suk tahen” cih ahi hi.

Khuasak Pu Thuam Son in hi bangin la na phuak hi.

(a) Zang I dona, Thangmual nen a, Kuaitui luang suk, tong khial zawzaw a lehluan in ciam hang.

(b) Zang aw nong seh loh bei sang, sesum namcin, tung kawlva leh man tunglom in ciam hang.

Pimpih gam sunga teng masa ahi Bungguam, Lengsuih ate zong hibanga a gamta ngei te nahi uh a, hih kiciamna a om khit teh koima peuh ah Kawlzang simsukzel theihna a beituam hihtuak hi.

Pimpih khua kip a suahna:

Phunom khua ah Pu En Lam (Naulak- Do Khoi tapa) hausa a sep laitak 1880 AD pawlin khuasat pupite tuikhuat taamphuatna om bangin, mipawlcing semsem hi. Inn mun logam ding haksa si, gam le lei zong tul kuankuan ta ahih manin nuntakna ding mah ngaihsutna in Thangkai gam nem zuat ding a lunggulh pawlkhat hong om hi. Tua hunin Thangkai gam pen Sihzang ukpi, Sukte ukpi, Kam Hau ukpi in huamlo in gamtong in om a, Falam ukpi Conbik ii sabetna gam na hi hi. Tua hun sung mahin Sik huan mual ah suangling neite Kalate in khua kultui tawh huanin belpeuh in sung uh, ci hi. Tua khawng Phunom pan nalei suk thei, amau zong sabengin na pai, gam na kuan thei zel uh a, a gam hoihna mun na tel uh ahih manin ten dingin na vaihawm uhi.

Tua kum 1880 mah in Falam ukpi pa kiangah a ngen dingin Phunom pan Pu Dongh Khoi, Pu Khoi Dongh leh Thuklai pan Pu Hum Thang te kiseh in na pai uhi. Falam ukpi pa Conbik in “Tua bang ahih leh na teng unla, siah dang puak kul kei in, kum 3 hal in sial siah hongpuak un” ci in vaikhak a, thaici namkim, khuang khat, daaktal khat pia in phalna na pia hi.

Hibangin ukpipa kiang panin phalna ngah ahih manin lungkim thanuam takin hong ciah uhi. Phunom hong tunkik uh ciangin a ut teng kikhawngin a maikum 1881 kum ciangin Pimpih logam nazuan suk pah uhi. Inn 20 khawng phapah uh a, a tai sukcil un Liit cihna logam tengah bukkhawl in na teng phot uhi. Tua laitakin Pimpih ah Pu Huat Thang le apawl te inn 9 khawng na teng lai hi.

Falam ukpi kiangpan phalna ngah a, khuakip khat bangbang ahizongin suaksak nuam hangin a teng luite I tuinek tamphuat mang keini in a thakin tuikhuatin ki tamphuat ni ci uh a, Pimpih luitui nakpi dingin a thakin taamphuat in thu na ngen uhi.

Tua tuikhuat te in;

  1. Pu Khoi Dong
  2. Pu Za Thang
  3. Pu Dong Khoi
  4. Pu Son Kham

5.Pu Hang Kham te ana hi uhi.

Ka Pu Thuam Ngin in hong gentheih khat, hih tuikhuat na ah kuamah kamkhiallo ding ki ci a, Pu Za Thang in khuasung-tuisung cidamna ding ngaihsunin kamhoih ding ci in,“ Khua zong dam na lawmlawm e” acih leh a lawmte khatin “Na maw maw (mawl) kei deh” ci kha a, maw maw (mawl) pen hoihlo ahih manin Pimpih ah a maw maw (mawl) kitam hi, ci hi.

A maikum ciangin lo thak zong leuleu a, a lo zuatna lo sat a, a giakna uh ah Pu Kim Khai (Haunung) a gamvakna pan sahang in manin ne a, a tumlang bek ne in a tumlang nusia hi. Tua Pu Kim Khai luang pen Phunom ah puato kik uh a, Phunom a tun uh teh, Phunom papi pawlkhat (Pu Tawng Lam te pawl) in “No singpum lian balpum lian duhte, naduh nanop uh! ” cih danin min sialin thau na lawn ngawp uhi. Sihhui theu ciangin paisuk kik a, Pimpih a tun ciangun thu kikumin kiciamna na bawl uhi. Tua thu kikupna panin “Tu a kipan a si masasa, kuakua hitaleng Phunom ah kipua nawnlo ding, Pimpih ah kihui ding” ci in thukimna na bawl uhi. A sawtlo in Pu Dongh Kham (Pu Zom Ling pa) hong si a, Pimpih Zote than(han) ah kihui hi. Pu Ling Thang genna ah, tuahunin Pimpih Zo kongpi a teng Zote omlai a, Pu Zom Ling pen Zo nupite in tuibuk umthei tawh a pa sih hehnem in sat lualua ci hi. Tua kum mahin Zote inn 9 teng Hung khua munah taito in, tua pan asawt loin saklam ah taisiat uhi.

Tua hunsung mahin I gensa ahi Lengsuih khua aa a tengte zong pawlkhat teng lai a, nupi meigong tamzaw hi. Liit panin papite hawh thei a, “Nong damdam uh hiam?”ci in a hopih ciangin,“ Ka lu uh dam ven, ka taw lam uh dam kei” cih peuh tawh kidawngkik uh kici hi.

A kum thumna ciangin Pimpih khua mun taktak ah kituah in innkip, lo kip tawh ten hong kipan uhi. Tua a ki panin khua tualbiak (Tual thoih ) zong hong kipanin, Tual Phuisam dingin Pu Sung On (Haunung) na seh pah uhi. Falam ukpipa tawh kiciamna ahi Sialpi khat puakhun hong cingta a, kum 3 hong pha hi napi amau lah bangmah neinai lo uh ahih manin puak zolo uhi. Tua ciangin Falam galkapte hongpai a,khua upate in zindo nading dang neilo in Zusa ngawm pumhuan tawh zindo hi. Falam galkapte lungkim zolo hiding hiven, a zusa ngawm pumhuan min sate a nek ding ciangin ci, ci, ci ci-in kitawng sak hi. Tua ciangin papi ten vaihawm simkikin Pu Thuk Zong’ sialpi ngawh uhi . Tua a nekkhit uh ciangin Falam galkapte ciah a, tu zawh kum 3 ciangin Sial khat hong puak un, ci in vaikhak kik hi. Tua hun pen 1885 kum kipatlam pawl hihtuak hi.

Mikang kumpi in 1885 kumin Kawlgam hongla in Mikang kumpi tawh kikapna hangin kibuai a, a kum 3 cin kik ciang a, Sial siah puak ding kipuak nawnlo leuleu hi. 1887 December kha in Capt. Raikes leh a pawlte Kawlpi hong tung hi. Sihzang ukpite tawh kimu in lampi bawlding vai kikup pih a, ki thu tuaklo hi. 1888 kum June 3, ni in Falam gam Taisun ukpite tawh Inden(Angteng) khua ah kimu a, ki thutuak lo hi. A munmun pan kido tek uhi. 1889 January in Thuamvum, February 4 ni in Khuasak, Feb 13 ni in Buanman leh Thuklai la uh a, 1890 kum September 1 ni in Mikang kumpi tawh kilemna lai kibawl hi.

1891 kum ciangin a munmun ah gal lemna daihna hong om a, lungmuang ta ahih manin 1892 ciangin Thaang pan uktheih dingin Myo-uk khat hong koih uhi.1892 October 9 ni –in Khuasak Pu Khai Kam makai in Thuklai leh Pumva kikal Suangbum panin Myo-uk na suam uhi. Phunom panin Pu En Son zong na kihel a, galkapte a 4 napa a kaplum hi.

Hih Myo-uk suam khit ciangin galtaina panin zong Pimpih khua ah Pu En Son te a kipan, Phunom pan a gungal a taite zong hong ciahsuk ciangun Pimpih hong zuan cih bangin mi kibehlap inn kibehlap toto in, inn 80 kipha hi. (Pu Khai Kam zong Pimpih gamah hong kibu ngei hi. Ref: RFA,Chin Program.)

Thangkai gamin Ukpi neihna:

1901 March kha in mangkangte tawh kidona pan thongkiate ki suakta sak hi. Mangkang kumpi in Khamtung hong lakzawh ciangin ukpi ki-ukna mah tawh hong zomto hi. Hih Myo-uk suam vai in ukpi, hausa pawlkhat thongkia a, a suahtak zawh teh a sepngei mah uh sem kik uhi. Hi bangin Mangkangte in Ukpi ngeina mah hong zatding ciangin Sihzang khua ngate ahi;

Khuasak,

Thuklai,

Buanman,

Lophei,

Limkhai te

in 1888 kumin Khuasak khua-ah sialkhat go in, Thangkai gam teng hong hawmsim uh a, hong hawmna uh sazian Mangkang kumpite tung ah na puakpah uhi.

Tua a gam hawmna uh ah:

Khuasak in Pimpih le Theizang gam teng,

Thuklai in Dolluang gam teng,

Lophei in Tamdeng, Tuivial le Tuisau gam teng,

Buanman in Ngal Zang gam le,

Limkhai in Ngalzang Suangpi gam teng

cih bangin hong hawm uhi. Tua hun laitakin Pimpih gam pen tulaitak a Tuizang le Laibung gam teng zong ahi hi.

Tua bang tenga hong hawm theihna in hih Thangkai gam pen Mangkangte hong tunma in Falam ukpi Conbik ii sabetna gam hi a,Pimpih a kisat dingin zong Falam ah a kingen ahi hi. Mangkangte in Tedim le Falam District hong khen ciangin Tedim & Falam gamgi pen Thangkai Suangpi le Zawlpi kikal ah hong khen a, Thangkai pen Tedim ah hong kipawlsak zaw hi.Tua ciangin a gamnei a, ukpi ding ahi, Sukte Kam Hau in lah hong banlo ahih manin Sihzang ukpite in ko gam, ko siahkaihna hi hong cithei ahi hi. A taktak in cileng,kuama tunga siah piakding hilo in, ei le ei kiuk ding ahi hi.

Tua hunin naulak Pu Zom Kim zima ta a neubel Pu Son Tuang pen Tedim Vuandok zumah na paito in, a thuteng va dawp hi.Khuasung omzia teng a genna tungtawn in Vuandokpa in Sihzang hausate sampah a, a thuteng kigen uhi. Pu Son Tuang pen pil le tei thuah in kivek mahmah a, Pimpih khua pen Khuasak hausapa siahkaihna ahihloh lam a genna hangin Khuasak hausapa in a khua ah banpih in vok khat na ngawh a, “Nang pen pil mahmah nahih manin, Ko mau mah bangin siahtung siahphei kong kaisak ding uhi ” ci in a ciah ciangin pasal (9) khasak in Pimpih le Tuizang kikal,Mualmeh taw Khaupilui le Kuailui kigawmna khang deuh ah tuikia in si hi. Tua mun pen tudongin “Son Tuang Ningh” kici hi. Pimpihte in a kan uh ciangin a luang tuisungah na kia a, a thungpi le zampi khat Pimpih lampiau ah na om hi. A luang kipham a, Pimpih ah pua in kivui hi.

1901 kum March kha beilam in Tedim Vuandok zum panin Khuasak khuami Lian Vum pen Pimpih ah hausa sep ding thu hong om ciangin, 1901 April kha panin Lian Vum pen ukpi dingin Hong omsuk hi. Lian Vum ukpi dingin hong om ciangin Khuasak pan, Vangteh pan, Dimpi pan cih bangin hong belsuk uh a, Pimpih khuagal Laihan(Hatlang & Hatzaw te tenna) tengah na teng uhi. Tua mun panin Lian Vum in hausa semin siah hong kai a, ukpi hong sem ahi hi.

Pimpih pan Piantit paite:

Leitung galpi masa (1914-1918) ciangin Mangkang kumpite in a mau ukna gam sung teng panin a mau ahuh ding in mi 50000 bang na sam uhi. A mau sawltak ding ahi hi. Tedim mite sung panin mi 1000 hong nget ciangin ukpite in khuakim ah a thu hong zasak in a paisak dan ding uh kikum uhi. Tua hun in apai dingte pen ciah nawnlo in a sipah ding kisa ahih manin innluah dingte zong kipaisak lo hi. Apai ding kuamah a utloh ciangin Piantit paite thau ngah thei, Dol ngah thei, Medal zong ngah ding,innmun logam zong deihna peuhpeuh ngah ding, Zaanglo Acre 30 dong ngah thei cih dongin kizol uhi. A tawpna ah kuamah a ngahloh ciangin abeh abawng zui-in seh uh a, Pimpih panin a nuai-a bangin na pai uhi.

Pu Phut Cin (Haunung)

Pu Thuam Ngin (Haunung)

Pu Kham Thawng (Haunung)

Pu Zong Khup (Haunung)

Pu Kham Za Ngin (Haunung)

Pu Son Vial (Thangzom-Naulak)

Pu Son Kang (Thangzom-Naulak)*Zomkim beh tang

Pu Hang Khai (Naulak-Do Khoi)

Pu Kai Dam (Naulak-Luhkhup)

Pu Zel Ngin (Naulak-Luhkhup)

Pu Lian Thawng (Thatlang)

Pu Suang Thawng (Thatlang)*Ukpipa tapa*

Pu Cin Kam (Thatlang)

Pu Hau Thang (Thatlang) te ahi uhi.

(Hih a tunga (14) teng panin Pu Kham Za Ngin pen a moi pen hi a, kamlet in zong kizang hi. Ref: Pu Khoi Za Thang)

Pu Kai Dam pen Piantit tunma Italy gam tuipi piau atun laitak August 2,1917 in si a, tuipi sungah kivui hi. Pu Suang Thawng zong January 29,1918 in Piantit ah si hi. Piantit paite Tedim pan May 27,1917 in dingkhia a, August 15, 1917 in Piantit gam Masel khuapi tung uhi.Hong ciahlam ciangin 3 vei ciah kisuah uh a, a masate July,1918, a nunungte January 1919 sungin hong tung uhi. Laihan – Pimpih panin Vangteh tengin 1911 kum ciangin luigal khat ahi Haikawn-Tuizang khua ah hong taikhia uhi.

Laibung khua kisat:

Pu Lian Vum tapa Pu Suang Thawng January,1918 in hong si a, Dimpi panin Pu Gen On te Pimpih ah sigal in hong pai ciangin a ciahlam un Saino khuasat ding ngaihsun uhi. Pu Lian Vum in a theih ciangin ama siahkaihna a zaina ding deihna tawh Laibung khua sat zaw un, ci in na zol a, a mau zong a ciahlam ciangun pawl le lawm zawnin Dimpi pan, Phunom pan, Zungkhua pan le Pimpih pan a lungleng honkhat teng tawh 1918 October kha in LaibunHih a tunga (14) sungteng paning khua nasat uhi.

Tua bang hun sung teng mahin Laihan khua-a teng Sihzang ulenau te zong Khuasak, Theizang, Thangnuai khuate ah na tai uh a, Pimpih panin zong Laibung, Tuisau te ah hong taisan khin dekdek phial uh ahih manin ki tanghah mahmah in kipangpa mahmah a, inn 30 khawng kipha lai bek hi.

Hibanga hong kitaisan ngeingaina thukhat in Mangkang kumpite Thaang ah hongpai in kuli-aana tawh mawtaw lam hong tosak a, thaman teng ukpi hausate in hong neksak ciangin taangpite in thu in a bawl uh leh, Vuandokte in ukpi hausate mah zosak ahih manin taangpi te’n zong “Pimpih khua ah kuamah teng nawnlo ding, Pimpih khua ah nahham po sak ding” ci-in kiciamna bawl uhi. Ahi zongin a ngalhat teng bekmah taizo a, koimah pai zolo teng a ki om liiliai laibek hi, ci-in pupate in gen uhi.

Thu khat leuleu ah gan kithahzau le, gam kihalhal in khuahun man nawnlo ahih manin kizawng thapai a, ka tai uhi, a cipawl zong om hi.

Pimpih pan Laihan ah:

Piantit paite hong ciahzawh teng ciangin Pimpih khua pen a taw pan mimcim si, a thung(khung) pan mimcim dingin keek si ahih manin Khuadang mundang a taizolo teng tu-a tenna (Sihzang & Vangteh ulenau te ten masakna) a hi, Laihan mun-a innmun omsa tengah kituah phei uhi. Ahi zongin Vuandok zumah Pimpih a ciaptehna kibawlsa ahih manin, Laihan ci nawnlo in Pimpih a kici suak ahi hi.

Pu Thuam Ngin lapi:

(a) Tun tawh zua tawh, nunbang nopna Pimtui ka vangkhua aw e.

(b) Phung le gual in tuang nusia a,vangkhua haibang ngak ing e.

Pu Kham Vungh lapi:

(a) Pimtui vangkhua dai a damsa lah meibang tawh kik ing e.

(b) Gam thelbang thokik hang e, kammei bang lumkik hang e.

Pu Ling Thang lapi:

(a) Lun tawh tongciam Pimtui vangkhua gamzang zil in zai sang e.

(b) Sangkop lalmang I dona ziai pupa’n tonzawi akaihna.

(a) Hau zuapa le phung nih thum te’n vangkhua tuang nu a sia e.

(b) Ka nuam lo a, sawnngaih teng tawh vangkhua haibang ngak ing e.

1965 sungin pawlkhat Lengmual ah peem uhi. 1981 kum in pawlkhat Suangdawhmual ah peem uhi. Ahi zongin a vekin Pimpih mah ahi hi. Tulai takin Pimpih khua ah inn 88 om a, mimal 690 kipha hi.

Khua sat thau:

Khuasat thau dingin lawng 6 a kingah hi. Tua sung panin Laibung khua kisat ding ciangin lawng 3 ki hawm a, Pimpih ah lawng 3 omlai hi. Khua khat a kisat ciangin thau lawng 3 peuhmah omloh phamawh a hihmanin Laibungte lawng 3 kihawm hi, ci’n papi ten gen uhi.

A omlai lawng thum te;

  1. Mang Khup min in kikoih a, Pimpih pan Khuasak ah ciahpihkik hi.
  2. Thuam Cin min hi a, a tapa Mun Za Thang te Phunom ah a taikik ciang pua hi.
  3. Suak Cin min hi a, Pu Tun Ngin min in kikoih suakin tu dong omlai hi.

Tua hunlai a, thaute pen AD 1600 pawl a, Mangkangte in India gam Calcutta, Bomby khawng a simna Zothaupi te hi a, nam nih om hi. Khat pen Holland te bawl a sialphei san, a vang lian, a tun tom pianin Awlan kici pah hi. Khat pen England bawl, a lawngsau, avang neu in, papi ten ‘Ang kilik’ ci uhi.

Pimpih gamgi:

Tedim gam leh Tedim khua ah 1889 pan kipan in vuandok khat in ki ukna lam hong lenin hong om hi.

A masa pen in Capt. Bateman (1889-1901)

Anihna Capt. Moore (1901-1905)

A thumna Capt.Betram Carey (1905-1909)

A lina Capt. Rundall (1910-1912)

Hiteng hun sungin Kawlgam leh India gamgi ahi zongin, khua khat le khua khat gamgi a hi zongin hong khensak uhi. Pimpih gam dingin zong khanglam panin Vaului paito Thangmual sun, Saklam panin Sannam lui paito Hungmual ah, Thawlciang mualdung paito Thangmual sun, nitumna lam pan Thang mual dung ciangin hong ciapteh sak uhi.

Tua hun in Tuizang leh Laibung khua kisat nailo a, tua khuate Pimpih khua pan a kisat Pimpih khuakeh te ahi uhi. Tuizang khua 1911 kum in hong kisat a, Laibung khua 1918 kumin kisat hi.

Tuizang leh Laibung khua ukpipa Pu Lian Hum in a siah nekna a zai ding ngaihsutna tawh Pimpih gam sung mah ah teng sak a, Tuizang te gam nekna dingin Kuai Lui langkhat, Vau lui leh Singkang lui kikal teng kipia hi. Tua mah bangin Kuai lui langsiah lampi lamsai kuli-aana teng sem pah un, kici hi. Tua bangmahin Laibung khua-a tengte gam nekna dingin Singkang lui sak siah teng kipia hi. Hung lam panin Hungmual Taakte meilah dingin Pimpih in zong na meilah lakna ding uh, Laibung in zong na meilah lak nading uh, ci in Taaksing pona teng hong neikhawmsak a, hong khen saklo hi. Ni dangin Pimpihte in Dimphut, Pu En Son mual dong ta lam kibawl a, Pimpih in tua En Son mual pan a, pai suaksuk Kuapi lui sun ciang Pimpihte lamsai bawlna kuli-aana sepna ahih manin tua dong Pimpih gam hi pah hi, ci in kiciamteh hi.

Hausa semte:

Pimpih khua kip a suahna dingin Falam ah Pu Khoi Dongh, Pu Dongh Khoi, Pu Hum Thang tua teng ukpipa Conbik kiangah na pai hi. 1881 kum Phunom pan a taisuk taktak ciangin Pu Hum Thang (Thuklai ) in na zui nawnlo ahih manin Pu Khoi Dongh leh Pu Dongh Khoi mahin na makaih in, Pu Hang Kham, Pu Son Kham leh Pu Son Tuang in zong kisapna bangbang huhin na panpih toto hi. Pu Son Tuang pen tangval tei mahmah hi a, a mah hong sih ciangin kithanem tuam mahmah hi, kici hi. 1901 April ciangin Khuasak pan Pu Lian Hum pen ukpi dingin hong omsuk in 1918 bei dong om hi.

A mah Khuasak ah a ciah ciangin Pu Mang Khup hausa dingin hong om suk a, tangtha teng a man hong kai in, siah dang teng Khuasak ah kipuak hi. Pu Mang Khup pen Japan galma in Khuasak mah ah va ciahto a, Pu Kim Lam in hausa hong sem zomto hi. Pu Kim Lam sih ciangin a tapa Lam Ko Nang neulai ahih manin Pu Kim Za Khen in hong len pak a, tua hunsung 1948 kum Feb 19-22 dong Falam khua ah Khamtung gam pan mi 5000 ki khawm in thukimna tawh ukpi ngeina kibeisak ahih manin (Compensation) liauna sum kipia in, kikhawl sak hi. (Zomi Nam Ni, Chin National Day hong piankhiatna bulpi khat zong ahi hi.)Tua panin mipi tel tawh Hausa hong kilaih toto hi.

Tuate in:

  1. Pu Ling Thang
  2. Pu Huat Cin
  3. Pu Kham Do Thang
  4. Pu Cin Thang
  5. Pu Kip Za Nang
  6. Pu Nang Khan Do
  7. Pu Vial Thawh Cin
  8. Pu Zen Khua Khai
  9. Pu Thang Suan Mung
  10. Pu Zen Khan Khual
  11. Pu Cin Nang

Tual Biak le Tual Phuisam:

Khua khat a kisat ciangin khua leh gam hong siam ding, ankhing kham nading, cidam nading, hulh le khawi, neih le lam I neih nading, mavan-daupai nadingin khuasung panin mun khatah ‘khuasiam’ ci in kithoih zel hi. A thoihna uh pen kum khat leh vok, kum khat leh bawng cih bangin kitha thek toto sak hi. Pimpih bangpanin kumsimin khuannawl ah vokno dawng khat kigo masa a, khualai tualah a kumkum in thathek in vok leh bawng tawh kithoih hi. Tua sungah phuisam in kitamphuat a, beh om teng ii min, khuasatte min tawh kipanin thupha kingen a hi hi. Khua khat a kisat ding ciangin Tual phuisam, Tual teek, Sik seek, cih bang loin khua khatin kiding theilo hi. Tual teek pen Pu Son Khup te sawmpi in zong kinei pah hi ci a, a mau Laibung a tai ciangin Pu Thuam Cin (Mun Za Thang pa) te hi a, sawmpi mah hi pah hi, kici hi. Tua khitteh Pu Thuam Ngin, Pu Khoi Za Thang te dong hito hi.

Tual phuisamte:

Pu Sung On

Pu En Son

Pu Lam Khoi

Pu Zom Kip

Pu Kam Ngul

Pu Kai Cin

Pu Thuam Ngin

Pu Dam Za Suan

Tual dawi ahilo gampi dawi, innmai sumtawng dawi, huan dawi, thelno, innsungpi dawi, gulngau dawi cih bang zong kithoih hi.

1910 kim pawlin Pu Pau Cin Hau in Pasian min tawh dawithoih namte hong notkhiat sak a, Belbing tumin dawi nawhkhiatna thungetna khat hong phuang ahih manin phattuamna tampitak hong om hi.

Pimpih tuinakpi zong a mawl tamlua hang, tuinakpi hoihlo hi kici a, dawi a nawh khiatna in Pu Hau Za Hen, Pu Hen Dam te in thau tawh kap a, a sawt loin cimtham hi.Hizong Pimpih khua mun pan Laihan a, kituahpheina thu khat ahi hi.

Pasian thu hong tunna:

1909 March kha sungin Rev. Dr. East pen Suangdawh, Tuivial lampan Laihan ah hongpai a, zannih tam in tuapan Theizang pai hi, ci in ama diary sungah kiciamteh hi. Tua pen Zeisu mintawh I khua I gam hong kisik cilna hi pah ding hi . Ahizongin Tapidaw suak bel na om nailo hi.

Japan galma in Sia Mang Kam hong pai thei zel hi. Tua zawhteh Sia Thang Ngin, Sia Suan Kam te in hong zomto hi. 1935 -1940 kikal Pu On Huat te nupa (azi Pi Ciin Awi) a inntuanna pan Tapidaw ABM na suak a, Pu Ngin Khai leh Nu Huai Dim, Pu Khoi Khual, Pu Thuam Cin (Mun Za Thang pa) te innkuan tawh Pu Ngin Khai te inn ah kikhawm zel uh a, Tapidaw masate hi pah uhi. Japan gal sung Laibung, Tuisau, Phunom te ah galtai uh a, kikhopna om nawnlo phot hi. Japan gal ven ciangin Pu Dong Za Ngin, Pu Khup Cin Zam, Pi Ngoih Khaw Hung, Pu On Nang te hong kibehlap a, Pu On Huat te zong Mualnuam pan hong tungkik in Pawlpi khat in na dinguh a, Pu Khup Cin Zam te inn, Pu On Nang te inn khawng ah kikhawm zel ung, ci hi. Pu Ngin Khai te Japan gal sung Laibung a tai hong ciah nawnlo in teng suak a, Pu Thuam Cin te zong 1961 pawl in Phunom ah taikik hi. A nung ciangin Pu Huat Cin, Pu Thual Khua Thawng, Pi Cing Khup, Pu Ngin Kang, Pi Zel Niang te na kibehlap hi.

1956 kum ciangin Pu Ling Thang leh Pi Ngoih Za Luan te in R.C.M ci in Roman Catholic pawlpi hongla uhi.

1962 kum November 4 ni ciangin Sia Tun Za Kap makai in Gupna thu hong tangkona pan ABM teng ICB tuhun in EFCM pawlpi ah na kikhin siat uhi.

1987 kum ciangin AG (Assemblies Of God) pawlpi hong kiphut leuleu hi.

1991 May kha ciangin EBC ci in Evangelical Baptist Church pawlpi Suangdawh mual veng pan hong kipan in kiphut hi.

2010 bei kuan ciangin Gospel Baptist Church GBC kiphut hi.

Sang lam:

1953 kum panin Private Tan 4 sang kiphuan in tua ma a, sangkah nuamte Phunom, Dolluang, Theizang khawngah nakah uhi. Tua hun lai a, Buzung sang kikah a, a sia sem masa Pu Kham Cin Zam ahi hi. 1961 ciangin kumpi in Tan 4 sang khat in hong ciapteh sak hi.Pu Ling Thang in hausa a sepsungin Pu Lun Pum in M.P dingin meekuang lui a, mee nong piak uh leh sang kong pia ding ci napi a mee ngah tak ciangin Tuicinlui te hongpiak sak a, Theizang khua ah Pu Lun Pum a paikhat in Pu Ling Thang zong na pai in a nuai-a bangin la na phuah hi.

(a) Zangsih lun leh suktui lai ah ka min an bang kum ingh e.

(b) Ka min an bang kum na keek a, ka deih hawm a tan ingh e.

Tua ciangin Pu Lun Pum in a maikum 1961 June kha ciangin hong pia kik hi. 2002 kum ciangin kumpi in Basic Education Post Primary School in hong ciapteh sak hi. (Tukum 2015 ciangin Basic Education Middle School – Branch kingah hi.)

Hih sang tawh kisai in Pu Kim Lam in hausa a sep sung (1939-40), Mangkang hunlai in Thangkai gam ah a kisat masa khua khat leh a laisan ding ci in Tan 4 sang khat hong piak sawm hi na pi’n kuli-aana tam ding lauh manin na sanglo hi. Tua zawh kum 20 ciangin a kingah kik pan ahi hi.

Zato lam:

1974, Socialist Party hun, a khatveina Pyituh Council hunin Myone Pyituh Council Executive Committee member (fulltime) a sem Pu Za Kap hanciamna tawh in Sub-Health Centre kingah a, mid-wife khat hong om hi. ( 2014 kumin ကျန်းမာရေးကြီးကြပ်အဆင့် (၂) kingah in, tu in Siamah khat hong kibehlap hi.)

Lampi:

Pu Huat Cin in hausa a sep sungin Tai 9 pan Kuailei dong mawtaw lampi to sak a, mawtaw zong tung khin napi in kipuahlo in sia kik hi. WFP (World Food Program ) leh World Vision te panpihna tawh lampi kipuah a, 2006 kum khit Cycle nuamtak kipai thei hi.

(Tukum 2015 ciangin Kumpi in Rural Development Ministry min tawh mawtaw lampi hong bawl hi. Kalaymyo leh Tedim lam kizopna lamthak khat hi a, Khai Kam – Pimpih – Tuisau – Sozang ah letin, Taingen lam sangin dawt zaw hi. Sonsing lam tawh kizopna dingin kigeel ahi hi.

Tukum guahtui hangin Pimpih leh Tedim lam kizopna Mualneu lampi kicim kheh, tolhkheh mang aa tuni dong kipai thei nailo hi. Kanki lampi zong cimkheh aa, khe tawh paitheih dingin khuazangin kibawl hi. Kalaymyo leh Pimpih kizopna Kuailei leh Tulsuk lei zong tui in hong taihkhiat sak mang hi. Mincim ding kithawi in innmun a kekkheh inn 9 om in, khuahun hoihloh ciangin ki om ngamlo hi.

Kuailei: 2011 August 18 ni in Pimpih leh Kalaymyo kizopna Kuailei tui in hong taihkhiat sak a, na kisa mahmah in kidah mahmah hi. Kumpi in lah hong bawlsak lo ahih manin, khuasung gamsung gampua a om Pimpih mite khut kilenin hanciamna tawh tangtha 5000 kiim leh sum Ks teng 50 val bei in Kuailei kibawl a, 2012 May kha in kizo hi. Khuamite in kha thum sinsen Kuailei bawlin kithapai hi. Tukum 2015 July 30 ni in guahtui tam ngawpna hangin tui in hong taihkhiat sak keu leuleu hi.)

Tu laitak-a Pimpih mite omna mun teng:

Pimpih

Aizawl

USA

Malaysia

Singapore

Australia

Thailand

Yangon

Pyidawtha

Tahan

Kawlpi

Khai Kam

Phai

Munlai

Tedim

Bawdwin, Shan

Kachin

Bago

Etkaak Laibute:

  1. Rev. Khual Za Nang , Haunung le Namzo khang tangthu bu 2006, Phunom.
  2. Rev. Thawng Za Mung, Naulak Innkuan Laibu , 2003, Yangon.
  3. Suante khang & Tomu khang tangthu bu.
  4. Col. Khen Za Moong, Tedim pan Zangkong , 1995.
  5. Zolus, No. 6.
  6. J.Gin Za Tuang, Zomi Innkuan Laibu, 1973, Tedim.
  7. Carey & Tuck, The Chin Hills vol I& II 1876.
  8. Khuathum Pawlpi Tangthu bu.
  9. Carey, S. Bertaim and H. Tuck , The Chin Hills 2 vols. 1896.
  10. Bawmta Magazine, Yangon July 2001.
  11. Tahan Sihzang Tuiphum Tangthu , Tahan 2004.
  12. Pu Huat Cin , Pimpih Tangthu tom (unpublished).
  13. Tedim No. 1 BEHS Golden Jubilee Magazine.
  14. Rev. Go Za Nang , Zogam kha khanlawh na leh AG Kalay, 2010.
  15. Rev. Dal Suanh Nging, Pu Son Dong Khang tangthu bu Laibung 2009.
  16. Rev. Suan Khen Mung , Laigelh te lai kungpan,ZCLS Kalay , 2007.
  17. Pu Cin Theih Thang ciaptehna (unpublished).
  18. Pu Cin Khai (Tuivial) Note book.
  19. Pu Cin Khaw Kam Pupate lapi bu.

Kam dot Pupite:

  1. Pu Thuam Ngin (Haunung-Pimpih) 1977.
  2. Pu Gin Dal (Hatzaw-Phaiza)1983.
  3. Pu Ling Thang (Naulak-Pimpih) 1996.
  4. Pu Tun Sing (Haunung-Phunom) 1997.
  5. Pu Kham Vung (Haunung-Pimpih) 2008.
  6. Pu Thang Lian (Naulak-Laibung) 2009.
  7. Pu Khoi Za Thang (Haunung-Pimpih) 2011.
  8. Pu Kip Thang (Naulak-Pimpih) 2011.
  9. Pi Awi Lian (Haunung-Pimpih) 2011.
  10. Pu KT Ngo Za Lian (Tahan)

Khua tangthu tawh kisai:

Khua tangthu kipsakna nei nuam ih hihman in 8.1.2012 ni in Hausapa

in lai suangin 15.1.2012 ni in khua sung mi 27 te mai ah kisim aa

puahtuakte puah in, khiallo hi cih thukim in, khut taklamtek kilam in kikip sak hi.

Hi thu pen kicing pen hi, cihna hilo in mailam khangthakte in a kicing zaw in hong kanlai ding kilamen hi, ci in laigelhpa in pulak hi.

Meeting kah teng:

  1. Rev.Thang Khua Mang
  2. Rev. Thang Khan Pau
  3. Sia En Za Khai
  4. Upa Khen Thawng
  5. Pu Kip Thang
  6. Pa Khual Za Mang
  7. Pa Khual Za Thang
  8. Tg. Cin Pian Langh
  9. Tg. Bosco Nang Suan Lian
  10. Tg. Kam Pian Langh
  11. Tg. Thang Lam Kim
  12. Pa Khen Do Sing
  13. Pa Zen Khan Khual (Hausa)
  14. Upa Cin Do Thang
  15. Pa Kam Sian Thawng
  16. Sia Zam Do Hang
  17. Pa Thang Sian Dal
  18. Pa Ngin Khua Zam
  19. Pa Khup Do
  20. Pa Dai Cin
  21. Pa Ngin Ngo Tuang
  22. Pa Lian Suan Mung
  23. Pa Thang Za Kim
  24. Pa Thang Suan Mung
  25. Pa Nang Khan Sing
  26. Pa Kam Suan Muang
  27. Pa Zam Khan Ngin

Note:

Hih lai pen Rev Thang Khan Pau in “Pimpih Khua Christian Diamond Jubilee (1937-2012)” laibu sungah a gelh ahi hi.

Akual sung ate pen laigelhpa tawh kikumin Pimpih Khua Page editor te behlap ahi hi.

 

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,