Tuilang Khua

 

  1. Khuasatna thu

AD 1600-1700 hun pawl in Ciimnuai panin Pu Hang Hil tapate ahi Man Lun leh Man Tuang; Thawmte, Guite leh Thahdo mite kipawl in Phaileeng mun ah hong teng uh hi. A khawtaw zang ah Phai kung tampi po a, khuakhal hun ciangin tua Phaipak te huih in mut in leng zuazua ahih manin Phaileng khua ci in a kiminvawh ahi hi. Amaute khuado in zu kham sakham in a om laitak un Zo tualgal in na sim gawl hi. Tawmging Pu Suah Phung in hausa a sep hun inzong Pawi gal in a nih veina na simgawp in khuazang bup dektak thatlum ahih manin Phaileng khua masa hong bei hi.

AD 1700 pawl ciangin Saizang panin Tawmbing Pu Neih Awn te innkuan in hih Phaileng khua munlui ah lo gal khawh in tengsuak hi. Pu Neih Awn kawlkai lo ah Pu Kawm Lam zong hong  teng hi.

Hun khat ciangin Lamzang pan Pu Paam Thuam in Pu Khan Thuam tungah Phaileng khuamun lui ah khuasat ding anget leh na pia a, Dak bu khat, Khuang khat leh Sialtal khat tawh khua phuhna na nei hi. Tuikhuat dingin Tangpua Pu Hen Kai kicial in a nung ah beh dangdang tezong tungthuah hi.

Hunkhat ciangin Mualbem te leh Buanman te kiciam in Kalzang khua a simh ciangin Kalzang pan leh Vangteh Botung pan in gal tai uh a, Phaileng khua tung uh a, ana tengsa tawh tengkhawm uh hi. Hih bangin Phaileng khua ah Kalzang pau, Saizang pau, Losau pau leh Tedim pau kihelzau in a pau uh ciangin awsuah nam khat hong piang khia aa, Phaileng pau kici suak hi. Phaileng khua pana pusuak tezong Phaileng mi kici pah hi.

Mikang kumpi te hong khan ciangin 1889 kum in Phaileng khua inn 40 val halsak ahih manin gal tai uh a, Phiantang mun ah kikhin uh hi. Phiantang panin Omlui khua ah kituah in kum khat sung bang teng uh hi. Hih khua ah sukte Pu Sum Pau in hausa sem hi. Mikang galkap Gualkha galkap te in Omlui khua halsak leuleu uh a, Lailo gam Singmual ah kikhin uh hi. Omlui khua a kihal hun in Losau khua zong kisusia hi. Phaileng kampau teng Singmual ah kum 2 bang tengkhawm uh a, Gualnam Pu Son Kai in hausa sem in Pu Zong Son in upa sem hi. Singmual panin Tuilang gam Khuangnung ah kikhin uh hi.

Khuangnung ah kum 3 sung bang a tenkhop zawh uh ciangin tensuak ding lung tung zolo uh ahih manin 1895 kum in Thatmun Pu Bena makai in Lunmual khua sat uh hi. 1896 kum in Gualnam Pu Lam Sawm makai in Suante beh, Tomging beh, Suankhup beh leh Phaipi beh pawlkhat  tawh Phaileng (Tatzang) khua zuan kik uh a, tudong in kiteng suak in, khuakip khat suak hi.

1896 kum in Suankhup beh Pu Khoi Vum makai in Khuangnung aa om lai tengin tui tamna mun Tuilangh khua sat uh hi. Khua sat ding ciangin Khuangnung leh Singmual khua te pan a sisa pu leh pa te luguh te pua in Tuilangh khua sat uh a, khua phut dingin Sukte Pu Sum Pau ngak in, lo ciing khat zong siah uh hi. Amah a paitheihloh ciangin Tonzang ukpi Hau Cin Khup in voktal tuk 5 khat tawh khuakip pia hi. Pu Khoi Vum mahin hausa sem hi.

  1. Khua min vawhna

Nidanglai-in tulai Tuilangh khuataw zang mun ah ciktuikhuk lianpi khat om a, a gamlapi panin a kilang in kimuthei hi. Tua ciktuikhuk kilang cihnop na in Tuilang mun kici masa hi. Khuangnung khua pan in Suankhup Pu Khoi Vum makaihna tawh hih Tuilangh mun ah khua a kisatciang in ‘Tuilangh khua’ci- in a kimin vawhsuak a hihi.

 

  1. Beh om teng
  2. Suankhup,
  3. Suante
  4. Lianzaw
  5. Phiamphu
  6. Phaipi
  7. Biangtung
  8. Gualnam

 

  1. Pawlpi om teng
    1. Laipian
    2. Siangsawn
    3. ABM
    4. RCM
    5. TBC
    6. TCBC
    7. Methodist
    8. CBCM
    9. GBC
    10. EBC
    11. AG
  2. Sanginn : Basic Education Middle School, Tuilangh
  3. Zato : Sub Rural Health Center (4.3.2016),Tuilangh
  4. Inn phazah (Feb, 2023) : 220
  5. Innkuan phazah (Feb, 2023): 220
  6. Mi phazah (Feb, 2023) : Pasal (683) + Numei (708) = 1391
  7. Kivaakna
  8. Lo khawh
  9. Gan khawi
  10. Kumpi nasep
  11. Gamdang pai
  12. Leisek cian siam
  13. Innlam siam

 

  1. Khuami te sungpan a madawk deuh te
    1. Tun Za Thang, Tedim aa teng masapawl
    2. Kham Za Langh, Engineer
    3. Tual Khan Dal, khazai uapdi azasih
    4. Ngin Cin Khual, Myone Pianciazi usimu
    5. Go Za Thang, Commercial Suh Office Mawnager
    6. Do Suan Pau, Immigration Officer
    7. Ciin Hau Dim, MBBS
    8. Thang Suan Mung, khua tangthu kan
    9. Daniel Zen Khua Tuan, DMin ngah masa
    10. Fr. Lucas Suan Za Lian, Fr suak masa
    11. Pum Za Dal, Rev ngah masa

 

  1. Thu tawk nate
  2. Thang Suan Mung, AG pastor
  3. Kum 120 cin Tuilangh khua tangthu (1896-2016)
  4. Public Health Department record file, Tedim Hospital
  5. Schools Profile, Basic Education Department – Tedim Township
  6. Tuilangh AG Kum 40cin Jubilee Laibu (2016)

~~~~~~~~~~~~~~

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,