Tuitawh Khua

Khua thu atomkim:

  1. Khua min             : Tuitawh
  2. Inn phazah          : 90
  3. Veng                      : Khualai, khua khung, khua taw, kongzang, haizanglui veng
  4. Sang                      : Basic Middle School
  5. Mi phazah            : 700s
  6. Beh omzah          : Sukte, Tangpua, Tunglut, Malneu, Suankhup, Vangaw, Zahlang
  7. Pawlpi                   : Tuiphum, RC, Laipian
  8. Kivaakna              : Singtaang vaimim kho, sumbuk sai, leilet nei om

Tuitawh Khuasatna thu

Tuitawh khua ah a kiten ma in Tuitawh gam sungah khua munlui na om kawikawi zo hi. Tua khua munlui te pen Selphei, Tangh Gal, Dimzang, Khuamun leh Kuahmual cihte ahi hi.

Pu Khan Hang (Sukte) a tangval lai in Baalzang khua, Losau gam (tu aa Phaileng khua khung) ah na teeng masa hi. Sa uuk khat ahih manin Laaitui gam lamah sabeng dingin a kuankhia zel hi. Laaitui gam Musiil a cihna mun panin Khuailui aa khuai leng a galmuh hi. Tua khuai lunggulh ahih manin a va delh leh Khuailui keendang aa khuaikai a mu pah hi. Tua khuai kaina mun tawh akinai pen Selphei ah khua a sat sawm pah hi.

Pu Khan Hang in Dimpi hausa Gualnam te Pu Pau Suang (Laaitui khuasatpa)’ uu nu Pi Kam Ciin tawh Losau ah hong kiteng in tapa 3 a neihzawh ciangin a gam a khua dingin, amah makai in Pu Lian Khai (ZahLangh), Pu Zing Vial (Tangpua), Pu Tun Kham (Tunglut), Pu Hong Khaat (Malneu) te tawh a gam hawisa Shelphei ah khua a sat hi. Gamkip khuakip a suahtheih nadingin khuakip a neisa a sanggam te ahi Heilei hausa Pu Khan Hau leh Kaptel hausa Pu Thuam Thawng te tungah hekzia tatzia ding anuai aa bangin la tawh na dong hi.

  1. Lamtui tong dot zua Hau leh Thawng kamkei aw, lai ah koi ci bang kong hei diam aw.
  2. Suangdai mualpi, cilcik leh bukpi bukta, pang ding pi aw koi ci bel a hing diam aw.

Selphei khua a ten lai un gamzai mahmah ahih manin gamkip khat asuah theih nadingin Falam ukpipa Pu Con Bik tungah a nuai aa van teng tawh gam a ngen hi.

  1. Sialtal – zabo 1
  2. Thau (Holland) – lawng 1
  3. Sazuksaphelhkeu – seu 1
  4. Khipi – gui 5

(Khipi gui 5 teng;

  1. Suangbem khipi gui khat
  2. Meitei khipi gui khat
  3. Do Huai pa khi gui khat
  4. Khamkhi gui khat
  5. Khipi tang khat

Hih atunga van teng tawh a nget uh ciangin Pu Con Bik lungkim mahmah ahih manin gam khen dingin a sawltakpi Pu Tei Heng paisak pah in, gamkip aa ciaptehna in Daktal khat a pia hi. (Pu Con Bik in khua ngen, gam ngen peuhmah Daktal leh Teipi a piak nakleh asang, apia cihna ahi hi.) Hibang in Pu Con Bik in gam apiak ciangin Pu Khan Hang zong lungdam lua ahih manin hih la na phuak hi.

  1. Kamkei bang hang, khuai bang sawk ding, dimtui tanggual ngai ing e.
  2. Dimtui aw zangtui aw e, do lai ah siallum aw e.

Pu Khan Hang ih cih pen Pu Khan Lam(Sukte) leh Pi Hen Giak ten tapa 4 a neih lakah a neupen ahi hi. Pi Kam Ciin (Laaitui khuasat, Gualnam te Pu Pau Suang’ unu) tawh kiteng in tapa 4 nei hi. Pu Khan Hang in Selphei ah aten lai in Sialkop na go man aa Selphei ah teksih hi. (Selphei khua mun pen tuhun ciangin Suangdai in kilo hi)

Selphei khua pen ni suakbaih, nitum baih ahih manin daam in, vot mahmah hi. Tua manin Pu Khan Hang a sihzawh ciangin a tapa upen Pu Pau Khua Vungh in Selphei pan tai 2 bang a gamlatna Tangh Gal kicihna mun ah na kituahphei uh hi. Selphei khua a satpih pupi teng mah in na zuipah uh hi. Pu Pau Khua Vungh in pil leh tei thuah ahih manin amah beel in inn hong kibehlaplap hi. Innmun ding leh tuinek ding hong kicing nawnlo ahihmanin Tangh Gal ah kum tampi sung aten khit ciangun innkhat zong kisit lo in 1883 kum ciangin tu aa Tuitawh khua a satphei leuleu uh hi.

Tuitawh khuasat masa makai teng;

  1. Pu Pau Khua Vungh (Sukte) – Hausa
  2. Pu Dongh Vial (Malneu) – Tulpi (Siampi)
  3. Pu Ging Tel (Malneu) – Khuangtum, Lang khen
  4. Pu Zing Sut (Vang aw) – Siksek
  5. Pu Dong Luai(Malneu) – Tangko
  6. Pu Lian Khai (Zahlangh)
  7. Pu Zing Vial (Tangpua)
  8. Pu Tun Kham (Tunglut)
  9. Pu Hong Khaat (Malneu)
  10. Pu Suah Kham (Malneu)
  11. Pu Gin Neng (Malneu)

Sukte te pen nauzaw innluah ahih manin Tuitawh khua pen Pu Pau Khua Vungh in a innluah ding a tapaneu pen Pu Khaw Kim Pau min tawh a sat ahi hi. Pu Pau Khua Vungh in hausa sem pah in, kum 3 a tenzawh 1888 ciangin a hausa tavuan khempeuh pen a tapaneu pen Khaw Kim Pau lah neulai ahih manin a tapa upen ahi Pu Hang Kam ap in, Ngalbual khua zuan aa, Tuitawh khua a nusia hi. Pu Pau Khua Vungh’ la;

  1. Vang khua sai bang ka sat kum in, gual hong lenpih omlo e.
  2. Laigil tuibang hong dim ciangin khuai bang hang nuam tam tah e.

Pu Khaw Kim Pau hong tangval ciangin a uu pa Pu Hang Kam in hausa tahuan ap aa 1892-1900 sung a sepkhit ciangin Khaw Kim Pau in khanglai in hong si ahih manin Hang Kam mah in 1900-1912 dong hausa a semkik hi. Hang Kam sih ciangin a tapa Vungh Za Dal in 1912-1926 sung sem hi. A sih ciangin a naupa Kam Khan Khup in maban zomthei nailo ahihmanin Lian Za Dal in 1926-1942 sung a sem hi. Kam Khan Khup hong khangcin ciangin kumpi sungah paltan tum a, ahizongin hausa sem dingin Tedim vuandokpa’ letmat tawh a kinget ciangin hong ciah in, 1942-1948 dong hausa sem hi. 1948 pan Kawlgam in suahtakna a kingah ciangin mipi’ teel te in hausa sem toto uh hi.

Tuitawh khua ah Tapidaw a tunna

Tuitawh khua ah pupa ngeina dawi biakna kibia in, kum 112 sung lawki sungah om uh hi. 1947 kumin RCM biakna hong tung in, 1945 kuma ABM ana tangsuah ahi Pu Thawng Khen Pau pen 1948 April 14 ni in Rev. Thang Ngin in a innkuan un innphiatna neihsak aa Tuiphum pawlpi hong om hi. Tedim gam ah 1973-74 kimin Kha khanlawhna hong om ciangin khua tuamtuam ahzong pawlpi hong ding kawikawi hi. Tedim ah khanlawhna hangin EBC pawlpi hong pian ciangin tua lai ah Sia Thang Go Khai (Tu in SAT, Rtd)  zong a piangthak masa leh EBC suak masa khat nahi hi. Tedim EBC sung panin buaina hong om in, Sia Hau Lian Kham in EBC pan AG pawlpi hong din ciangin  Sia Thang Go Khai leh alawm te in EBC mah ah na omsuak uh hi.

1975 kum in Sia Thang Go Khai in ama veina tawh Kaptel EBC te Tuitawh ah sam hi. Sia Khup Khan Tung makai in khangno pawlkhat a pai uh hi. Sia Thang Go Khai in Sia Thang Sian Mung (Tu in TEO, Rtd) zawn in Thanglian’ lolui ciang na dawn in, tua ah thungen khawm uh hi. Sia Thang Sian Mung ten ah zin tungsak uh a, Gospel te in Gupna thu a gen uh leh Tuitawh khuami 500 val lakah khangno 3 (Sia Thang Go Khai, Sia Thang Sian Mung, Sm Cing Ngaih Lun (Tu in Midwife, Rtd) te in thu a ngai bek uh hi. Tuitawh khua ah Gupna thu a tangko masapen in Kaptel te ahi hi.

1976 January kha in Sia Cin Lang makai in Phaiza khua panin music leh lasiam te Gospel pai uh hi. Guitar siam, lasa siam te in la a sak uh ciangin khua mite kikhawm nuam mahmah napi, a kikhawm ngamlo mi 10 bangin inn pua lam panin thu a ngai uh hi.

1976 May kha ciangin Sia Thang Go Khai leh Sia Thang Sian Mung te in Leilum panin Sia Lian Khup te Gospel pai dingin sam uh a, Gospel 3 vei neihna ahi hi.

Tuitawh Khua Lawki a  beina thu

Kum tampi khit ciangin Laaitui EBC pawlpi te in 1983 – 84 pan kipan Tuitawh ah Gospel pai in Pasian thu a tangko zel uh hi. Tuitawh khua ah Lawki tamlai mahmah ahih manin Lawki abei nading in Dr. H. Gin En Cin in nakpi takin (Harvest Camp) min tawh nasem hi. Harvest camp pupi Sia Gin En Cin makai in 12-18, August 1997 sung in Pa Khai Suan inn ah kiphual in nitaksim gupkhiatna thu tangkona leh inn vak aa gupkhiatna thu genna kinei hi. Tua tunga pai te;

  1. H. Gin En Cin (Makaipi)
  2. Sia Kam Go Lian (Laaitui Khawk sia)
  3. Sia Sian Za Lal@Zogam Lalpu
  4. Sia Thang Sian Khai@TSKhai
  5. Syama Esther Cingsan
  6. Syama Pum Khawm Niang
  7. Sia Thang Za Khup@Sia Tawngpi
  8. Sia Kham Khan Mung (Ciau pawlpisia)
  9. Sia Pum Za Sai (Lunmual)
  10. Lia Lian Don Cing (Laaitui)
  11. Lia Cing Sian Go (Laaitui)

Khua sunga Lawki te kiangah innvak in gupnathu genpih uh hi. Tua banah Lawki sungah amah bek a omlai Pu Dal Khan Langh kiangah hawh in Tapidaw suah ding a zol uh hi.

14.8.1997 (Thursday) ni in Lawki mang Pu Dal Khan Langh te inn kiphiat in, 16.8.1997 Saturday ni’n U Hau Kap te inn kiphiat leuleu hi. Pasian’ deihna om bangin Tuitawh khua ah Lawki hong beithei takpi aa, 1997 August 17 (Nipi ni) in Lawki beina Gualzawhna Mualsuang kiphuh hi.

~~~~~~~~~~~

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,