Tuidil Khua

Khua thu atomkim:

  1. Khua min               : Tuidil
  2. Inn phazah           : 64
  3. Veng                       : Bethlehem, calvary, nazareth, zion
  4. Sang                       : Basic Middle School
  5. Mi phazah            : 600s
  6. Beh omzah          : Naulak, Phaipi, Gualnam (Munsuan, Mitsum, Luisuk), Suantak, Hualngo
  7. Pawlpi                   : RC, UPC, EMC
  8. Kivaakna              : Singtaang buh kho, sumbuk, gan khawi

Khua tangthu

Falam gam Vangva khua panin Pu Chalvunga leh a u te in Tuidil khua mun ah khuasat nuam ahih manun munhoih ahih leh ahihloh a en dingin Aklui khat keng in Tuidil gam ah pai in giahphual a asat uh hi. A zingsang khuavak ciangin a Aklui uh hong khuang lualua hi. Tua ciangin lungdam mahmah uh a, hih mun in munhoih munpha hitakpi hi ci in lungmuang in, Vangva ah a ciahkik phot uh hi.

Tua ciangin Pu Chalvunga in Tuidil gamah khua satnuam ahih manin Falam ukpipa Pu Con Bik kiangah a u te tawh gam ngen dingin a paipah vingveng uh hi. Pu Con Bik in Rs. 300 tawh na leisak hi. Amau zong lungdam mahmah uh a, 1893 ciangin Vangva pan in Pu Hualrihua tateng ahi Pu Chalvunga te unau in Tuidil khua a sat uh hi.

Tuidil khuasat pupi te;

  1. Pu Suakzasinga
  2. Pu Zasiama
  3. Pu Chalvunga
  4. Pi Dolali
  5. Pi Teksingi
  6. Pi Lalduhi

A unau un Tuidil a tun uh ciangin hausa dingin Pu Chalvunga in a u pa ahi Za Siama kiangah “U aw nangmah hausa hi in” acih leh a u in “Ih ngeina bangin nautumpen nahih manin nangmah innluah hausa ding hiteh” a ci hi. Tua ciangin Pu Chalvunga mah hausa in om pah aa, Tuidil khuasat leh hausa masapen ahi pah hi.

A nungtun teng 

No  Min                                 Beh                 Koi pan          Kum

  1. Pu Than Khama         Chalthleng.    Haimual         1897
  2. Pu Do Reh Loa           Khupno          Haimual         1894
  3. Pu Chong Thula         Chalthleng     Haimual         1894
  4. Pu Chong Vela           Chalthleng     Haimual         1894
  5. Pu Tha Kapa              Chalthleng      Haimual         1894
  1. NB. Tuidil khuasat Pupite leh sawtlo aa a tungthuah teng a kician in kitel zo nawnlo hi. Editor.

A tuung in Tuidil khua pen “Va-ki kot khua” kici hi. Banghang in kici hiam cihleh tua a tun masakna mun gei ah ‘Va-ki kot lui’ kici khat a luang hi. Tua luino gei-ah khua sat uh ahih manin tua luino min mah vawhin ‘Va-ki kot khua’ a na ci masa phot uhi. Tua Va-ki kot khuamun panin simlam furlong khat kiim ding ah ‘Bual’ golpi khat om hi. ‘Bual’ pen Mizo pau in “Dil” kici aa, Bualtui pen “Diltui” ci uh hi. A sawtsawt ciangin tua Bualtui min zang in, a khjua uh ‘Va-ki Kot khua’ pen ‘Tuidil khua’ ci in a laih uh hi.

1956 kum dong Tuidil pen Falam Township ah om aa, 1956 panin Tedim Myone ah kiguang in Myone sunga khua te Circle (Oh suh) in a kikhen ciangin Tuidil, Old Haimual leh New Haimual te Circle (Oh suh) khat in kikoih in Tuidil Oh suh kici hi. Tu laitak in inn 80 val uh a, mimal 200 val a om uh hi.

 Tuidil Khua ah Tapidaw a tunna

Tuidil khua Biakna lam thu ah khua satzawh kum 50 val huam sungah Biakna pawlpi khatbeek om nailo hi. 1912 kum ciang in Tuidil ah Pu Thakhenga in Pasian thu na um in, Tuidil khua sung pan Tapidaw suak masapen ahi hi. Thu um zong om to zel ahih manin 1914 kum in biakinn a lam uh hi. Hih biakinn pen Hualngo gama Biakinn masapen hi ci in Upa Ralthatsuma in gen hi. (Hualngo khua leh tui, laimai 311, para 1). Tapidaw te leh hausa te kikal ah kilemlohna nasia tak in hong om hi. Hausa te in Tapidaw te ii Sunday ni pen thupi simsak lo in, Tapidaw te in zong Lo-hual acih uh lo-saap pen kumsim in innsim in a kipia pen a pia nuam kei uh hi. Tua ciangin 1918 kum in Falam DC zum ah hausa te in report a piak uh ciangin Tuibual leh Rih ah Lo-hual (Tual biak nading Lo saap) pia ding acih ciangin Tapidaw ten zong apia uh hi. Tapidaw te leh lawki lai te pen unau sanggam khat ahih hangun nopni dahni, zehtan Nipi tan leh Lo saap cihte tungtang ah kibang thei nawnlo uh ahih manin biakinn nangawn kikhak sak hi. Tua ciangin tapidaw te pen hausa te thupiakna bangin khua sung pan a taikhiat loh uh phamawh ta hi. Tua ciangin Pu Tha Khenga a kipan tapidaw suak masa mi 14 te zong khua dang ahi Ngente, Bukphir, Zimte, Zimpi ah a taikhia uh hi. Tapidaw te taikhiat ni pen March 17, 1924 ni in kiciamteh hi.

Tua sung teng mah in Pu Za Bil te innkuan pen Tuidil ah hong tung uh hi. Pu Za Bil ii pa Pu Za Dun pen Piantit pulnatna hangin Ukpite leh Tangpite-in na hawlkhia uh a, Falam gam Khuanglung; Ruasih khua-ah tawl khat a ten khit ciang in Hualngo gam Tuidil khua-ah a lal tosuak ahi hi. Amau pen Tapidaw hi sa in Tuidil tung uh ahih manin Tuidil a tun ciangin tua hun laitak aa hausa ahi Pu Tson Suma in Pu Za Bil te Tapidaw ahih manin a hawl khia hi. Tua ciangin a tate teng leh a unau teng tawh Mizo gam Khuanglam khua-ah a lalsawm uh hi. Tua ciangin Ukpipa Pu Thang Tin Lian in a pianna apu ahi PuZa Bil te pen Mizo gam ah a lalkhiat ding a phalloh manin Dampi gam a ngah sak hi. Tua ciangin 1930 kumin Pu Za Bil te Tuidil pan paikhia in Dampi khua a sat uh hi. Tapidaw suahna hangin khua pan a, hawlkhiatna, innmun logam teng taanna, khua thak sat-a, khua kipna laipi a ngah theih ciangin Pu Za Bil in nakpi takin lungdam lua ahih manin, a nuai aa bangin la a phuak hi.

  1. Zei an e, kan suallo, khuazing Tialnu in taan aw, Ka biak lurpi Sanlun dir aw, ka chhung-ah.
  1. Lal lian rim nam pa, i vang, i thluang dang cham chu, Chumrual-in run aw, hren-ah, khawnu nawl in.

La i cih nopna:

  1. Kampau, mukpau a khial hi kei ungh, ka Pasian aw, Leitung, Leinuai-a Thuneite aw, hing gum ta un. Tunglam panin ka kimkot-ah, dai hong kaih ta un.
  2. Ukpi gimnam te hang a, mun dang ka zot buangin, An bemdim-a kigual-in, hong kimkotna dingin, Hong siampa in thupha hong pia ta hen.

Tua banga Tapidaw te a kihawlkhiat kawmkal ah hausapa Pu Tson Suma uu pa ahi Pu Lalkhuma leh a tapa Pu Darsela te tapidaw a suak hi. Tua panin hausa innkuan sung pan tapidaw hong om ciangin tapidaw te suakta deuh uh a, ABM pawlpi suak in, hong pawlcing kik uh hi. 1948, 1962 kum te ah Zogam bup Tuiphum khawmpi te Tuidil ah kibawl in, sangmang Rev. O.Nelson topate zong na pai uh hi. 1969 kum ciangin pawldang ah tai gai uh ahih manin ABM pawlpi a bei hi. 1953 kum in Methodist pawlpi na om in, 1955 kum in RCM pawlpi kiphut in, 1979 kum in UPC pawlpi a om hi.

~~~~~~~~~~~~~~

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,