Tuithang Khua

 

  1. Khua min vawhna thu

Tuhun a Tuithang khua kici, mun pen nidang lai-in Khuangzang khua mun hi a, Thadote’ tenna mun mah ahi hi. Tua Khuangzang khua lui mah ah, tulai Tuithang khua hong sat ciangin Khuangzang kici nawn tuan loin mi khempeuh ii theih khua minthang mindapin Tuithang khua a kici ahi hi. AD. 1700 hun bei kuan lamin Gangte-te leh Thadote’ tenna, “Tuithang” kici khua khat om a, tua khua pen tu laitak hun a, “Tuithang” kici logam munteng ahi hi.  “Tui” cihpen, khua cihna hi a, “Tuithang” cih pen “Khua minthang” cih nopna ahi hi.

 

  1. Khuasatna thu

Losau khua thumna abei zawh a sawt loin Lamzang khua Samte Pu Kei En  in Mualbem khua Sukte Pu Khan Lam2 Losau khua-ah tengkhawm dingin a zol hi. A kiim apaam khuate pan in pawl zawn kawikawi in Losau khua munlui mahah, a thumveina Losau khua hong sat leuleu uhi. Khua sat hun pen 1856-1860 hun sungteng hi ding hi, ci-in aki seh hi. Sukte Pu Khan Lam in hausa sem in Pu Sing Kam khang dong tuk-tha, khal- tha, innliang, gamliang kai-uh hi. Pu Khan Hang in a zi Pi Kam Ciin (Laaitui khuasat Pu Pau Suang’ unu) tawh Losau panin Shelphei khua sat hi. Tua ciangin Losau panin pawlkhat in Pu Khan Hang beel uh a, pawlkhat ah Losau ah omlai uh hi. Selphei khua-a, a lal lo tengin tua laitak aa hausa Pu Sing Kam tunga a siah piak uh hamsa sa uh ahih manin Losau pan paikhiat ding a ngaihsun veve uh hi. Tua bang hun laitak in Losau ah Phiamphu Pu Awn Neng le Biangtung Pi Nok Niang kingai-a, a u Pu  Am Vial in a kiten’ dinguh awi lo hi. Tua ciangin Losau khua pan Meitei gungal lamah Pu Awn Neng nuaktai-a, Thakpi vumah sathak luang khat manin Salam (Voklai) munah a giak hi. Pu On Neng in khua munnuam zong kawmin Voklai mun panin gam vakkhia-a, tuhun a Gakuang kici munah tuinak hoih mahmah khat a tuak a khua tui nek dingin hoihsa  a, singsan gil khat phut in a ciamteh hi. Losau khua a tun kik ciangin Pu Suan Ai kiangah “Ka gam muh va en ni,” ci-in a zawn a, a nih un a va-et ciangin ama ciamtehna mun sanga khuamun ding a hoihzaw, Khuangzang khualuimun a mu-uh hi. Pu On Neng leh Pu Suan Ai-te hong tunkik ciangun Tuithang gama khuasat ding vai, hausa Pu Sing Kam theihloh kalin Pu Suan Kho Thang’ inn ah upateng tawh a kikum sim uh hi. Khuathak sattheih leh hausa dingin Pu Am Vial a seh uh leh, “Kei teek lua khin ka hih manin Suan Kho Thang in sem hen,” ci-in a khiatphot hi.

1892 kumin Khampheng buk lamkhol dingin Losau panin a kuan khia uh hi.  Khuangzang mun a tu’n uh ciangin Kongpi lui(luipi)su’ng suangpi nuai-ah giahphual sat uh a, Zanglai mun a Pangpi bul tuinak bulphuh in hausa upa tengin inn munding a ciamteh masa uh hi. Belh theih ding zah in, inn vai, lovai a ma’n siang uh ciangin Losau khua ah a ciah kik phot uh hi.

1893 kum ciangin khampheng buk lamkhol, inn 27 teng-in Losau hausa Pu Sing Kam theihloh kal, ak masa khuanin a dingkhia uh aa, Losau ah inn 3 bek omlai hi.   Pu Sing Kam in a theih ciangin nungdelh a, Lamzang khuataw zangmanglii ah a pha hi. Kuamah kihopih loin Phil tundong pai uha, Philtun a tun ciangun khawl uha thukikupna a nei hi. Mi a tamzawte  in Losau-ah Pu Sing Kam ciahkik hen, a cih uh ciangin Pu Sing Kam in “Losau khua ah kei guak, sihen, mang hen hongci na hi uh hiam? Ka giim ciikpi nam a, tumtek nam hiam? Na paipaina vuah kei zong ka bantangin hong kai-un; hausa dingin nong deih kei uh lezong, nautang khatin hong omsak unla, hausa dingin nong deih lai uhlehlah  kaih leh bum, no hong piak tengteng bek ka ne ding hi,” ci-in a thuum hi. “Tua ahihleh hong makai-inla, tuktha, khaltha, innsaliang, gamsaliang, siahtung teng bek ne in; siahphei hong nei kei in,” ci-in a hausa dinga, a sehsa uh Pu Suan Kho Thang in a hausa za, Pu Sing Kam a khiatkik hi.

Khuangzang mun a tun uh ciangin a lamsa uh Khampheng mun ciat ah lut uh a, hausa upate’ mun dinga, a seh kholhsa mun mahmah uah hausa upa tengmah a tungpah uh hi. Khuakulh zong bawl pah uh hi. Khuangzang munah hong te’n uh ciangin a khuamin uh Khuangzang khua kici loin, Tuithang khua a ci uh hi.

  1. Beh om teng
  2. Biangtung
  3. Gualnam
  4. Guite
  5. Naulak
  6. Ngaihte
  7. Phiamphu
  8. Samte
  9. Sukte
  10. Siamsuang
  11. Tawmging
  12. Tunglut
  13. Vangaw
  14. Pawlpi om teng
  15. ABM
  16. AG
  17. BCM
  18. BCJC
  19. EFCB
  20. Laipian
  21. Methodist
  22. NAC
  23. Piangthak pawlpi
  24. RCM
  25. SDA
  26. Siangsawn
  27. UPC
  28. World Pentecostal
  29. Yahweh
  30. Yahvah

 

  1. Kumpi zum leh inn
    1. Branch Post Office : 1965
    2. Sanginn : Basic Education High School, Tuithang

: Basic Education Middle School, Tuithang

  1. Zato : RHC (1.9.1955)

: Station Hospital (1996)

  1. Inn phazah (Feb, 2023) : 554
  2. Innkuan phazah (Feb, 2023) : 584
  3. Mi phazah (Feb, 2023) : Pasal (1699) + Numei (1636) = 3335
  4. Kivaakna
    1. Lo khawh
    2. Gan khawi
    3. Gamdang pai
    4. Kumpi nasem
    5. Sumbuk
    6. Lettama
    7. Pazan

 

  1. Khuami te sungpan a madawk deuh te
    1. Ai Khen Thang, Bawhlung siam leh Secretary for Ma Wa Ta(1988-90)
    2. Cin Go Kap, Township Coop Officer
    3. Dal Deih Piang, Oral Robert University ah Doctorarte sin
    4. Nung Mun Thawn, MBBS ngah masa
    5. En Khan Gin, mihau le Lainatna Sang neipa
    6. Gin Kap Nang, State Coop Officer
    7. Hau Za Tung, khua hausa lui leh a tumdiak Vanlenginn kici a neipa hi.
    8. Khawm Lian Sang, Zolai tawh Manglai grammar a bu aa hawmkhia
    9. Khen Do, Tedim aa teng masapawl
    10. Langh Sawm Pau, Township Coop Officer
    11. Lengtong Go Lian, Tumging siam leh Lasiam
    12. Lengtong Pauno@Cin Za Hu Pau, Laphuak siam leh Zogam Labupi kicipa
    13. Lian Than Tuang, Zomi te lakah UK aa Computer Network sin masa
    14. Col.Kam Do Khup, State Peoples Council
    15. Major Kam Khan Cin
    16. Pum Za Sum, Forest Dept ah Director
    17. Man Za Lun, Tsp Judge
    18. Ngai Za Ciin, Sanvon te tunga pulepa mawhna a sutpinu
    19. Pau Khat Suan, BE (C) ngah masa leh Senior Engineer sem masa
    20. Dr. Kam Khaw Thang, Tedim LST teipa
    21. Dr. Pum Khan Nang, Zomi Encyclopedia bawlpa
    22. Thawng Za Kimh, La phuaksiam.
    23. Dr. Pau Gin Mang, Korea pan Worldcup lai at siam kidemna ah a khatna leh Tuithang te sung pan LST sangah Dean of Student sem masa leh Tedim- Eng Dictionary bawlpa.
    24. Song Khan Thang, State Peoples Council, District Judge Officer
    25. Subedar Thang Za Kai, Tuithang mi Bo ngah masa leh Malaysia, Thailand pai masa
    26. Thang Deih Khup, Mihau leh ZCD MP
    27. Thang Suan Gin, bawhlung siam (Chin state leh Yangon Division aiawh)
    28. Thomas Khanno, mihau aa minthang
    29. Thuam Go Thang, High School Head
    30. Tual Za Kham, Tedim aa teng masapawl

 

  1. Thu tawk nate
    1. Pa Hen Za Pau, hausa
    2. Tuithang khua tangthu, Second Edition 2014
    3. Tuithang khua leh Siamsinna, Vol. I
    4. Public Health Department record file, Tedim Hospital
    5. Schools Profile, Basic Education Department – Tedim Township

 

~~~~~~~~~~~~~~

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,