Tuilangh Khua

Ih Pu ih Pate in gal leh sate hangin khua na lal kawikawi, na kituah kawikawi uh ahih manin khuasatna leh a tun na teng ahun leh a mun a gamteng ih at masak ding kisam hi.

AD 1400-1500 hun in “Ciimnuai” khua nasat uh hi. Pu Ciang Phut (Suante beh) in hausa sem hi. Inn 400 a phak laitak in khua mei-in kang hi. Tua banah gilsan natna, zavat natna tungin mi tampi si-uh hi. AD 1675-1750 hun pawl in Ciimnuai khua pan in “Kaalzang” khua sat in na teenguh hi.

AD 1810-1880 hun ciangin “Phaileeng” khua nasat uh hi. Tua laitak in Pu Suum Pau (Sukte) in hausa sem hi.

AD 1889-1890 hun pawl in Phaileeng khua Mikangte in hal in inn (40) kangtum hi. Tua panin tai-in “Omlui” tung hi. Mikangte in Omlui hal leuleu uh ahih manin AD1891 kumin Lailo khua taw “Singmual” khua nasat uh hi. Singmual khua ah Pu Son Kai (Gualnam) in hausa sem hi. Pu Zong Son (Suankhup beh) in Upa sem hi. Singmual khua ah kum 2 bang teengin 1450 hun a Pu Nit Lam khuasat na Man Lun, Man Tuang te teen na khua Khuangnung khua mui lui-ah AD1893- 1895 kum dong Khuangnung khua-ah na teenguh hi.

Khuangnung khua panin Phaileeng kampau teng in a nuai a bangin khua nasat tek uh hi.

1895 kumin Pu Be Na (Thatmun beh) in makai-in Khuangnung panin “Lunmual khua ” nasat hi.

1896 kumi n Pu Lam Sa wm (G ualnam beh) makai -in Khuangnung panin “Phaileeng khua” nasat hi. 1896 kumin Pu Kho i Vum (Suankhup beh ) maka i-in Khuangnung panin “Tuilangh khua” nasat hi. 1904 kumin Pu Thang Tel (Samte beh) makai-in Khuangnung panin “Khuabem khua” nasat hi. 1928 kumin Pu Neng Thual (Suante beh) makai-in Khuangnung panin “Lalta khua” nasat hi.

TUILANGH KHUASAT NA

Nidang a kipan Pute Pate in, lokhawh singpuak,gankhawi nate bulphuh in na nungta uh a, teen na khuamun azon uh ciangin tui tam na, tui baihna, mun hoihna, leitanghoihna, bulphuh in na teenguh hi.Mun khempeuh pan a kimu kawikawi ciktui te khuat inna teengkhawm uh a, khua min dingin “Tuilangh” khua mahna phuak uh hi.

Tonzang ukpi Pu Hau Cin Khup in Voktal tuk 5 meipakkhat tawh khua kipna hong pia in, Pu Khoi Vum(Suankhupbeh) in hausa sem hi.

Tuilangh khuasat Pu Khoi Vum a zuiteng

  1. Pu Khoi Vum — Suankhup beh – Hausa Pupi
  2. Pu Hau Laang — Lianzaw beh – Upa Siampu
  3. Khup Cin — Phiamphu beh – Upa Sikseek
  4. Pu Son Kai — Suankhup beh – Upa
  5. Pu Song Gin — Suante beh – Upa
  6. Pu Hong Zel — Suante beh – Taangsuak
  7. Pu Tun Gin — Suankhup beh – Taangsuak
  8. Pu Luan Tual — Suankhup beh – Taangko
  9. Pu Vial Kham — Suankhup beh –
  10. Pu Kham Gin — Phaipi beh
  11. Pu Vial On — Suante beh
  12. Pu Hong Khual — Suante beh
  13. Pu Khaat Gin — Suante beh
  14. Pu Khan Neng — Suante beh
  15. Pu On Son — Suante beh
  16. Pu Tun Pum — Suankhup beh
  17. Pu Thang Zel — Suankhup beh
  18. Pu Son Ai — Suankhup beh
  19. Pu Son Lian — Suante beh
  20. Pu En Thual — Suankhup beh
  21. Pu Vial Tual — Suante beh
  22. Pu Tun Neng — Suankhup beh
  23. Pu Tun Khup — Suante beh
  24. Pu Son Khual — Suankhup beh
  25. Pu Khaam Tut — Phiamphu
  26. Pu Kham Thawng– Suante beh
  27. Pu Son Khat — Suante beh

Tuilangh khua Hausa sem – Sep hun sung

No. Min Beh Septan

  1. Pu Khoi Vum Suankhup 1896 – 1928
  2. Pu Thual Vungh Suankhup 1928 – 1948
  3. Pu Hau Za Do Lianzaw 1948 – 1954
  4. Pu Tun Do Thang Suankhup 1954 – 1966
  5. Pu Gin Khan Pau Lianzaw 1966 – 1970
  6. Pu Tuan Pum Suankhup 1970 – 1972
  7. Pu Dai Khan Dal Suankhup 1972 – 1981
  8. Pu Suan Cin Suante 1981 – 1985
  9. Pu Neng Khua Suan Lianzaw 1985 – 1988
  10. Pu Kham Sian Thang Suante 1988 – 1998
  11. Pu Langh Go Cin Suankhup 1998 – 2002
  12. Pu Zam Suan Dal Suankhup 2002 – 2004
  13. Pu Do Za Lian Suankhup 2004 – 2004
  14. Pu Pum Za Dal Suante 2004 – 2008
  15. Pu Zam Suan Mang Suankhup 2008 – 2013
  16. Pu Tual Khan Suan Suante 2013 –

Tuilangh Gamgi

1896 Khuasat Pu Khoi Vum Laipi sung tungtawn,Leilu lampan – Ciimtaang mual paisuk Meitei gun Zalui tundong.Leitaw lampan – Hiang mual – Minpi – Aigia lui – Khuangnunglui – Meitei gun dong.Nisuah na – Ciimtaang – Keel-Ek – Hiang mual.Nitum na – Meitei gun.

Tuilangh Sang neihna

1954 kum masiah Sang kinei zo nailo-in a kahzo te Tedim sangpi-ah kikah hi. Hamsa lua kisa ahih manin 1954 kumin Hausa Pu Tun Do Thang (Suankhup beh) leh Upa tengin Sang Private tan (4) sang ciang hanciam in hon na hong neizo hi. Tua kum pan kipan in tan (4) private sang ciang khua sungah kikah suak hi. Sanginn khuataw nitum na Pu Dai Khual innmun ahi hi.

1954 kum in sia Tuan Pum in Private sang hong hi. 1955 kum Private siapi dingin Sia Khup Khen Pau (Tualzang) leh a huh dingin Sia Tuan Pum (Tuilangh) sia 2 kicial hi. Siapi kha khat cialna Ks. 35-50 ciang. Huh sia kha khat cialna Ks.30-40 ciang cih bang in kicial in, October 1959 kumpi tan 4 ngah dong hanciam tak in hong semuh hi.

Private sang hon sung teng sang naupangte tulaitak gam leh lei-ah Myo-uk, Vuandok, Sit ni, Pastor suak in Gam Nu, Gam Pa’ ading in mi muanhuai hong suak thei uh hi.

Tua hun laitak Private sanginn Bi-inn hi a, a mun pen tulaitak Pa Tual Sian Thang’ inn mun ahi hi. Sang naupang kumsim inkhang semsem in 50 – 70 ciangbang kipha hi. Tuilangh private sang naupang sung pan Thang Khan Khual pen sanglut nambat khatna in ki ciamteh hi.

TUILANGH KHUA KUMPI TAN LI SANG NGAHNA

1959 October kha-in ih Kumpi-in tan (4) kumpi Sang hong pia hi. Sanginn pen Tuilangh khua pan nisuah na Falong 3 na-ah Tualzang tawh zatkhawm theih dingin khua nih kikal ah kilam hi. Khua nih mahin sunsiah kine man tuak hi. Sanginn pen Sikkang 75’ x 20’ x 12’ khat kilam hi. Sang hong dingin Tedim panin Pyinia uk sia Neng Khen Thang, Myo-uk Lian Khan Thang leh Sitni Gin Za Cin hihteng hong pai hi. Myo-uk Lian Khan Thang in hon na khau atna hong nei hi. Vuandok (Sitni) Gin Za Cin in hanthotna hong nei hi. Sang hong dingin Siapi Ngul Za Thawng, Sianeu sia Zam Khua Thang te in hong semuh hi.

Sanginn kilam teng

1954 – 1959 – Bi-inn 30’ x 20’ x 12’ Private Sang.

1959 – 1999 – Sikkang 75’ x 20’ x 12’ Kumpi

2000 – Sik+Leisek 60’x25’x12’ Kumpi

2008 – Sik+Leisek 100’x24’x12’ U N D P

2008 – Sing tawh ki-um 60’x20’x12’ Kumpi

Sang Bawda -Sik inn 40’x15’x8’ – Khuasung t v SL½Si f tawh Kilam.

Source ;

TUILANGH KHUA TUIPHUM PAWLPI Diamon Jubilee Laibu pan.

 

Leave a Reply 0

Your email address will not be published.



PARTNER

error: Sanggam, Na Copy sangin hong share sak zaw ve,